Auteursrecht in 2013: spannende tijden

In het op 29 oktober gepresenteerde regeerakkoord is het woord auteursrecht weliswaar slechts een enkele keer te vinden:

"Het auteursrecht wordt zo gemoderniseerd dat recht wordt gedaan aan de bescherming van creatieve prestaties zonder dat de gebruiksmogelijkheden voor consumenten in het gedrang komen."

Maar deze ene zin opent wel de deur voor een hele reeks discussies over het auteursrecht. Het gaat hierbij dan niet alleen om een voortzetting van het eeuwenoude debat over het wel of niet invoeren van een 'downloadverbod' (dat inmiddels beslist lijkt, maar je weet het met dit onderwerp maar nooit), maar gelukkig ook over een voortzetting van het streven naar een meer flexibel auteursrecht. Hoe de eerste contouren van een dergelijk flexibilisering er uit zouden kunnen zien staat in het op 30 oktober uitgebrachte (deel)advies 'Een flexibele regeling voor user-generated content' van de Commissie Auteursrecht. Hierin heeft de commissie onderzocht in hoeverre er binnen de bestaande, op Europees en internationaal recht gebaseerde auteursrechtelijke beperkingen ruimte is voor een flexibele uitzondering voor gebruik van auteursrechtelijk beschermd materiaal als onderdeel van 'user generated content':

"De commissie komt tot de conclusie dat er ruimte is en een flexibele regeling voor user generated content het beste kan worden bewerkstelligd door het verruimen van de citaatexceptie van artikel 15a van de Auteurswet. (citaat uit de kamerbrief over het opnemen van een fair use-uitzondering in de richtlijn auteursrecht)."

Hiermee lijkt de Commissie Auteursrecht voort te bouwen op eerder onderzoek van professor Bernt Hugenholtz en Martin Senftleben naar de mogelijkheden voor een meer flexibel auteursrecht in Europa. In het licht van het hierboven geciteerde voornemen van het nieuwe kabinet om het auteursrecht te moderniseren komt dit advies precies op het goede moment: Er ligt een concreet voorstel voor een aanpassing van het auteursrecht zodat het beter bij de eisen van de digitale omgeving aansluit. Vanuit het perspectief van Kennisland en op basis van de ervaringen die wij met projecten zoals Creative Commons in de afgelopen 10 jaar gemaakt hebben is deze ontwikkeling zeer welkom.

Niet alleen op Nederlands niveau zit er beweging in de vastgelopen discussie. Afgelopen woensdag heeft het collegium van de 27 eurocommissarissen in Brussel een oriënterend debat over content in de digitale economie gehouden.

In de afgelopen jaren was er binnen de Europese Commissie een steeds duidelijkere polarisatie te constateren tussen bewaarders van de status quo (met name Interne Markt-commissaris Barnier) en pleitbezorgers van een modernisering van het auteursrecht (met in de spits Digitale Agenda-commissaris Kroes). Dat een blokkade op dit beleidsterrein niet langer houdbaar is, was sinds de duidelijke afwijzing van het ACTA-verdrag door het Europese Parlement in juli van dit jaar al duidelijk. Het oriënterende debat van afgelopen woensdag moest in deze context helderheid opleveren over de koers van de Europese Commissie op dit beleidsterrein.

Ook de uitkomst van dit debat is positief: De Commissie heeft het besluit genomen om het auteursrecht in de digitale economie verder te moderniseren en zo de deuren voor het debat over de contouren van het auteursrecht ook op Europees terrein geopend:

"The Commission will therefore work for a modern copyright framework that guarantees effective recognition and remuneration of rights holders in order to provide sustainable incentives for creativity, cultural diversity and innovation; opens up greater access and a wider choice of legal offers to end users; allows new business models to emerge; and contributes to combating illegal offers and piracy. (Memo 12/950 Commission agrees way forward for modernising copyright in the digital economy)"

Concreet heeft de Europese Commissie twee activiteiten aangekondigd. Vanaf begin 2013 vind er een 'stakeholder dialogue' over zes spoedeisende onderwerpen plaats: cross-border portability of content, user-generated content, data- and text-mining, private copy levies, access to audiovisual works and cultural heritage. Vanuit het perspectief van Kennisland is met name het laatste punt zeer welkom. We constateerden jaren geleden al dat het auteursrecht pogingen om gedigitaliseerd erfgoed te ontsluiten onnodig belemmert en we zijn verheugd dat dit probleem nu als een van de zes 'key issues' op de agenda staat.

Hiernaast gaat de commissie een aantal grotere issues onderzoeken om hierover in 2014 beslissingen te kunnen nemen. Meest opvallende item op deze lijst zijn de 'limitations and exceptions to copyright in the digital age'. Hiermee is de discussie over de grenzen van het auteursrecht in de digitale omgeving opnieuw geopend. Dit biedt onder meer mogelijkheden om de rechten van eindgebruikers en erfgoedinstellingen te versterken, iets waarvoor wij al jarenlang pleiten.

Het is in deze context verder een goed teken dat de Commissie deze activiteiten nu expliciet bij de commissarissen Barnier (Interne Markt), Kroes (Digitale Agenda) en Vassiliou (Research and Innovation) belegt. Hieruit spreekt een duidelijke verschuiving, weg van de eenzijdige focus van de afgelopen jaren op de belangen van rechthebbenden, maar juist richting een proces dat naar de belangen van alle stakeholders kijkt. Hierbij horen wat ons betreft heel duidelijk eindgebruikers en publieke instellingen. Het is nu aan hen om hun stem te laten horen!

Paul Keller