De helft van ons erfgoed online beschikbaar? Onzin!
In de Volkskrant van 19 februari staat een special over de ‘kunstberg’++Volkskrant Lees hier de special van De Volkskrant. in Nederland. Het overgrote merendeel van de collecties van erfgoedinstellingen hangt niet op zaal maar ligt in het depot. Dat is zonde, vinden de journalisten en erfgoedinstellingen samen. Zou het antwoord niet in digitale toegang liggen? De instellingen wijzen op de moeilijkheden: de kosten van (goed) digitaliseren, de enorme omvang van de collecties en last but not least auteursrechtelijke problemen. Toch is ‘ondanks alle problemen inmiddels de helft van de collecties publiek beschikbaar gemaakt op internet’, zeggen ze. Hoewel dit fantastisch zou zijn, is het onzin. Slechts een fractie van de Nederlandse erfgoedcollecties is online beschikbaar, en dat ligt niet aan de inspanning van de instellingen maar aan achterhaalde, beperkende wetgeving.
Online beschikbaar stellen
Digitaliseren, zoals de erfgoedinstellingen opmerken in het onderzoek++Missing dataDe Volkskrant kon de data van het onderzoek niet met ons delen, dat hadden ze bij de verzameling ervan beloofd aan de musea., is duur en tijdsintensief. Online beschikbaar stellen is echter weer een heel ander probleem: dat mag soms simpelweg niet++BlokkadesZie ook het artikel ‘blokkades in de beeldbank’ uit NRC Handelsblad van 13 februari. . Dat heeft te maken met auteursrecht. Een instelling mag alleen een foto van een schilderij online publiceren als ze daarvoor expliciete toestemming hebben van de rechthebbende(n), en die zijn vaak moeilijk te vinden.
Omdat auteursrecht soms wel 150 jaar geldt++Zeventig jaarAuteursrecht duurt in Nederland over het algemeen tot zeventig jaar na de dood van de laatst levende auteur. Als iemand op twintigjarige leeftijd een werk maakt, en tachtig wordt, duurt het auteursrecht dus 60 + 70 = 130 jaar., moeten niet alleen de kunstenaars zelf gevonden worden voor toestemming, maar soms ook (achter)kleinkinderen die rechthebbende zijn over werken waarvan ze soms niet eens weten dat ze bestaan. De culturele instellingen hebben vaak alleen maar een naam van een maker om te achterhalen, als ze die al hebben. Succes met het zoeken van de contactgegevens van een kleinkind van ‘J. Jansen’ die in 1925 een foto heeft genomen van de Kloveniersburgwal in Amsterdam.
Als het een professionele kunstenaar betreft, is het mogelijkZonder een wijziging van de wettelijke kaders zijn de kosten en inspanningen om gedigitaliseerd audiovisueel erfgoed in ruime mate toegankelijk te maken voor het Nederlandse publiek buiten alle proporties. om een licentie af te sluiten bij een organisatie als Pictoright++PictorightPictoright is de collectieve beheersorganisatie voor visuele makers. Zij sluiten in naam van hun leden licenties af, zodat direct contact niet nodig is. Per type rechthebbenden zijn er andere beheersorganisaties. Buma/Stemra is een andere bekende.. Maar de realiteit is dat veel rechthebbenden in de collecties van erfgoedinstellingen niet aangesloten zijn bij collectieve beheersorganisaties, en dat ze dus ook geen toestemming kunnen verlenen voor (online) publicatie.
Veel van ons cultureel erfgoed wordt namelijk niet gemaakt voor commercieel gewin, wat het argument is om bij een beheersorganisatie aan te sluiten. Denk aan alle politieke posters, buttons, vakantiekiekjes, thuisvideo’s en brieven die ons inzicht geven in ons verleden. Dat ligt veelal in het depot van erfgoedinstellingen – al dan niet gedigitaliseerd – tot het auteursrecht verloopt of een rechthebbende gevonden kan worden.
20th century black hole
Deze problematiek wordt inzichtelijk in de collectie van Europeana, die de (online) collecties van meer dan 3.000 Europese erfgoedinstellingen doorzoekbaar maakt:
In de twintigste eeuw is de culturele productie in Europa en Nederland sterk toegenomen en toch zien we een enorme neergang in beschikbaar erfgoed uit de twintigste eeuwHet zwarte gat, mede veroorzaakt door auteursrecht, zorgt ervoor dat we inzicht hebben in ons verleden van de negentiende eeuw en daarvoor, maar dat alles wat daarop voortgebouwd is ontoegankelijk is voor het publiek.. Dit noemen we de ‘20th century black hole.’ Dit zwarte gat++Zwart gatLees hier meer over de 20th century black hole., mede veroorzaakt door auteursrecht, zorgt ervoor dat we inzicht hebben in ons verleden van de negentiende eeuw en daarvoor, maar dat alles wat daarop voortgebouwd is ontoegankelijk is voor het publiek. Kennisland vindt dit, net als de erfgoedinstellingen, eeuwig zonde.
We zien dit probleem ook bij Nederlandse digitaliseringsprojecten. Tijdens Beelden voor de Toekomst++Beelden voor de ToekomstLees meer in onze case ‘Nederlands audiovisueel geheugen bewaard voor de toekomst’. hebben we als Nederland iets meer dan 120 miljoen euro geïnvesteerd in het digitaliseren en beschikbaar stellen van erfgoed. In zeven jaar is 90.000 uur video, 20.000 uur film, 1.000 uur audio en 2.500.000 foto’s gerestaureerd, geconserveerd en gedigitaliseerd. Hiervan hebben de erfgoedpartners slechts een fractie online beschikbaar kunnen stellen voor het publiek: 26% van de foto’s, 2% van de film en video en 0,04% van de gedigitaliseerde audio. De reden? auteursrechtproblematiek. Uit het eindrapport++AuteursrechtproblemenLees hier meer over in het eindrapport van Beelden voor de Toekomst. van Beelden voor de Toekomst:
“Gedurende Beelden voor de Toekomst bleek het auteursrecht een beperking voor het beschikbaar stellen van het gedigitaliseerde materiaal aan het publiek, wat juist een van de belangrijkste doelstellingen van het project was. De rechten van auteursrechthebbenden dienen uiteraard gerespecteerd te worden. Maar zonder een wijziging van de wettelijke kaders zijn de kosten en inspanningen om gedigitaliseerd audiovisueel erfgoed in ruime mate toegankelijk te maken voor het Nederlandse publiek buiten alle proporties.”
Als we (veel) meer uit ons cultureel verleden willen halen, moeten we het mogelijk maken voor instellingen om cultuur online beschikbaar te stellen.
Bij Kennisland vechten we daarom voor een modernisering van het auteursrecht. Meer weten over hoe we dat doen? Lees onze case een modern auteursrecht voor Europa.
