Google Books: fair use in de VS, maar Europa blijft achter

Wat betekent deze uitspraak voor Nederland? In eerste instantie niet veel. Hoewel Google Books ook gewoon in Nederland beschikbaar is, heeft de uitspraak geen directe consequenties voor Nederland. De rechtszaak ging namelijk niet over het hele Google Books-project maar alleen het scannen van boeken die nog auteursrechtelijk beschermd zijn. Google scant weliswaar ook Nederland boeken (uit de collectie van de Koninklijke Bibliotheek) maar anders dan in de VS betreft deze samenwerking alleen boeken waarop het auteursrecht verlopen is (160.000 boeken uit de 18e en 19e eeuw). Wat betreft het scannen van Nederlandse boeken is de vraag of Google wel of geen inbreuk maakt op het auteursrecht dus ook niet relevant.

Dit betekent echter ook dat, ondanks de uitspraak in de VS, het 20e-eeuwse corpus van de Nederlandse literatuur voorlopig buiten Google Books zal blijven. Het feit dat Google het in de VS wel aangedurfd heeft om auteursrechtelijk beschermde boeken te scannen en in Nederland niet heeft alles te doen met het feit dat het Amerikaanse auteursrecht meer kansen voor innovatie biedt.

Fair use

In de VS durfde Google het samen met de partnerbibliotheken dus wel aan om ook 20e-eeuwse boeken, waarvan een groot deel nog auteursrechtelijk beschermd is, te digitaliseren (en juist deze boeken waren onderwerp van de rechtszaak). Google deed dit zonder vooraf toestemming te vragen aan de rechthebbenden. Vanuit Europees perspectief (en vanuit het perspectief van de Authors Guild) maakt Google hier op het eerste gezicht massaal inbreuk op de auteursrechten van de schrijvers en uitgevers van deze boeken.

Hoe kan het dan toch dat een bedrijf als Google, dat zich over het algemeen aan de wet- en regelgeving lijkt te houden, een meerjarig project uitvoert waarvan de rechthebbenden vinden dat het onrechtmatig is? Dit kan omdat het Amerikaanse auteursrecht veel minder statisch is dan het Europese auteursrecht.

In Nederland en andere Europese landen is het in grote lijnen duidelijk welke vormen van gebruik van auteursrechtelijk beschermde werken toestemming van de rechthebbenden vereisen en welke niet. Het laatste is het geval voor alle vormen van gebruik waarvoor een in de Auteurswet vastgelegde uitzondering bestaat, zoals het maken van een kopie voor privégebruik, het citeren uit een auteursrechtelijk beschermd werk of het gebruik van beschermde werken ter toelichting bij het onderwijs. Voor het scannen van boeken om deze beter vindbaar te maken en om de inhoud van deze boeken doorzoekbaar te maken (de essentie van het Google Books-project) bestaat er op dit moment echter geen wettelijke uitzondering.

In de VS is de situatie anders: in plaats van een lijst van wettelijk vastgelegde uitzonderingen bevat het Amerikaanse auteursrecht een zogenaamde fair use-clausule (17 U.S.C. §107). Deze bepaling bevat vier criteria die een rechter in staat stellen om te bepalen of een gebruik van een auteursrechtelijk beschermd werk fair is (en er dus geen toestemming van de rechthebbenden benodigd is) of niet (en dus een inbreuk op het auteursrecht van de rechthebbenden is):

1. Het doel en karakter van het gebruik, inclusief de vraag of het gebruik commercieel is of educatief en non-profit;
2. De aard van het beschermde werk;
3. De omvang en het belang van het overgenomen deel in verhouding tot het beschermde werk als geheel;
4. Het effect van het gebruik op de (potentiële) markt voor of waarde van het beschermde werk.

In de VS is het dus mogelijk dat een gebruiker van beschermde werken een positie inneemt waarin het gebruik fair is en dat er dus geen toestemming van de rechthebbende nodig is. Een dergelijk systeem biedt meer ruimte voor innovatieve vormen van gebruik die per definitie niet als uitzondering in de wet staan. Maar tegelijkertijd biedt het minder rechtszekerheid voor rechthebbenden en gebruikers want het wel of niet fair zijn van een specifieke vorm van gebruik kan alleen via een rechtszaak vastgesteld worden. Desalniettemin is het juist de door deze fair use-regeling geboden flexibiliteit die Google in staat gesteld heeft om het Google Books op te zetten en jarenlang als dienst aan te bieden.

Het meest belangrijke verschil tussen de Amerikaanse en de Europese situatie zit hem in het feit dat in de VS een gebruiker in staat is om ook tegen de zin van een rechthebbende te innoveren. In Europa bestaat deze ruimte niet. Als wij ervan uitgaan dat innovatie meestal van buitenstaanders komt (in tegenstelling tot rechthebbenden, die de neiging hebben om de status quo te koesteren) dan is het Amerikaanse systeem met zijn fair use-bepaling dus vriendelijker voor innovatie.

Google Books

De nu gedane uitspraak in de Google Books-case laat dit op een heldere manier zien. Voordat Judge Chin op de vier fair use-criteria ingaat, somt hij op wat volgens hem de voordelen van Google Books zijn:

(1) Google Books provides a new and efficient way for readers and researchers to find books. Google Books has become an essential research tool, as it helps librarians identify and find research sources, it makes the process of interlibrary lending more efficient, and it facilitates finding and checking citations. Indeed Google Books has become such an important tool for researchers and librarians that it has been integrated into the educational system. (2) In addition to being an important reference tool, Google Books greatly promotes a type of research referred to as “data mining” or “text mining.” Google Books permits humanities scholars to analyze massive amounts of data – the literary record created by a collection of tens of millions of books. (3) Google Books expands access to books. In particular, traditionally underserved populations will benefit as they gain knowledge of and access to far more books. Google Books provides print-disabled individuals with the potential to search for books and read them in a format that is compatible with text enlargement software, text-to-speech screen access software, and Braille devices. (4) Google Books helps to preserve books and give them new life. (5) By helping readers and researchers identify books, Google Books benefits authors and publishers. When a user clicks on a search result and is directed to an “About the Book” page, the page will offer links to sellers of the book and/or libraries listing the book as part of their collections. […] Hence, Google Books will generate new audiences and create new sources of income.

Zonder fair use zouden al deze voordelen in het niet vallen bij het exclusieve recht van rechthebbenden om te bepalen op welke manier en onder welke voorwaarden hun werken gebruikt mogen worden. In de Amerikaanse praktijk worden deze maatschappelijke baten echter wel meegewogen. Bij het beoordelen van Google Books op basis van de vier fair use-criteria spelen deze maatschappelijke baten een belangrijke rol. Met betrekking tot het eerste criterium merkt Judge Chin op:

Google’s use of the copyrighted works is highly transformative. Google Books digitizes books and transforms expressive text into a comprehensive word index that helps readers, scholars, researchers, and others find books. […] Google Books does not supersede or supplant books because it is not a tool to be used to read books. Instead, it “adds value to the original” and allows for “the creation of new information, new aesthetics, new insights and understandings.”

Vervolgens kijkt Judge Chin naar het effect van het gebruik van het werk op de waarde van de gescande werken:

Google does not sell its scans, and the scans do not replace the books. While partner libraries have the ability to download a scan of a book from their collections, they owned the books already – they provided the original book to Google to scan. Nor is it likely that someone would take the time and energy to input countless searches to try and get enough snippets to comprise an entire book. […] To the contrary, a reasonable factfinder could only find that Google Books enhances the sales of books to the benefit of copyright holders. […] Google Books provides a way for authors’ works to become noticed, much like traditional in-store book displays. In this day and age of on-line shopping, there can be no doubt but that Google Books improves books sales.

Op basis van alle vier de factoren komt Judge Chin uiteindelijk tot volgende oordeel:

Google Books provides significant public benefits. It advances the progress of the arts and sciences, while maintaining respectful consideration for the rights of authors and other creative individuals, and without adversely impacting the rights of copyright holders. […] Google’s actions constitute fair use here.

Zoals eerder aangegeven is een dergelijke uitkomst van een rechtszaak in Nederland en andere Europese landen niet denkbaar. Noch het grote maatschappelijke voordeel, noch het uitblijven van aantoonbare schade voor de belangen van de auteursrechthebbenden wegen op tegen het feit dat er geen wettelijke uitzondering bestaat voor het digitaliseren van boeken door een commerciële partij als Google.

Als gevolg hiervan zijn Europese 20e-eeuwse boeken op dit moment veel minder toegankelijk voor publiek en onderzoekers. Gezien het aanpassen van de auteursrechtelijke uitzonderingen een extreem langzaam proces is kunnen we ervan uitgaan dat innovaties zoals Google Books ook in de toekomst buiten Europa zullen ontstaan.