Het Wonder van Marrakesh: betere toegang voor blinden tot literatuur en kennis
De meeste bezoekers van onze website zijn vermoedelijk niet blind en zullen hoogstwaarschijnlijk vrij weinig aandacht besteden aan de specifieke problemen van blinde mensen. Voor blinden (of mensen met een visuele beperking) in de ontwikkelde landen hebben de digitalisering en het internet tot een enorme verbetering van hun leven geleid. Dankzij digitale technologieën is het tegenwoordig vrij gemakkelijk om teksten (en andere content) in voor blinden toegankelijke formaten te publiceren en te verspreiden. Hierdoor zijn de kosten voor het maken en verspreiden van voor blinden toegankelijke literatuur sterk gedaald. Als gevolg hiervan zouden ook blinden in armere landen, waar het aanbod aan toegankelijke literatuur tot nu toe zeer beperkt is, eindelijk betere toegang kunnen krijgen.
Helaas is dit nu niet het geval. Reden hiervoor is – hoe kan het ook anders – het auteursrecht. Het maken van een voor blinden toegankelijke versie van een auteursrechtelijk beschermd werk valt onder het exclusieve recht van de auteursrechthebbende(n). Omdat het commerciële potentieel van voor blinden toegankelijke uitgaven zeer beperkt is, blijft veel kennis en literatuur voor blinden en mensen met een visuele beperking ontoegankelijk: voor uitgevers zijn er onvoldoende incentives om deze markt te bedienen. Dit heeft vooral in ontwikkelingslanden dramatische gevolgen voor de levenskwaliteit van blinde mensen.
De World Blind Union (WBU) en een groot aantal NGO’s pleit daarom sinds jaren voor de invoering van een auteursrechtelijke uitzondering die het non-profit-blindenorganisaties toestaat om ook zonder toestemming van de rechthebbenden auteursrechtelijk beschermde werken in voor blinden toegankelijke formaten te publiceren en te verspreiden.
Al vier jaar wordt in het kader van de World Intellectual Property Organisation (WIPO) onderhandeld over een ‘International Treaty on Limitations and Exceptions for visually impaired persons’. Vannacht hebben de onderhandelaars tijdens een diplomatieke conferentie in Marrakesh overeenstemming bereikt over een tekst die het recht van blinden op toegang tot voor hen toegankelijke kennis en informatie vaststelt. Tot op het laatste moment was er veel tegenstand van de vertegenwoordigers van rechthebbenden zoals de Motion Picture Association of America met als gevolg dat een positieve uitkomst van de onderhandelingen lange tijd onzeker was. Voor deze achtergrond spreken sommige deelnemers van een wonder zoals Catherine Saez voor Intellectual Property Watch bericht:
Another representative of Group B developed countries said that the text was balanced, as a European Union delegate said, “Everybody is very happy, very satisfied.” A delegate of the African Group said, “It is a miracle.” In a rare occurrence, all delegations, as well as civil society, celebrated in unison a treaty characterised as serving human rights.
Kern van deze (nog niet geratificeerde) overeenkomst is artikel 4 die nationale wetgevers oproept om auteursrechtelijke uitzonderingen in te voeren die het blinden toestaan om auteursrechtelijk beschermde werken in voor blinden toegankelijke formaten te publiceren en te verspreiden.
A Contracting Party shall provide in its national copyright law for an exception or limitation to the right of reproduction, the right of distribution, and the right of making available to the public as provided by the WIPO Copyright Treaty, to facilitate the availability of works in to accessible format copies for beneficiary persons as defined herein. The limitation or exception provided in national law should permit changes needed to make the work into accessible in the alternative format.
Contracting Parties may also provide an exception for the right of public performance to facilitate access to the work for beneficiary persons as defined herein.
Hiermee zorgt de overeenkomst van Marrakesh ervoor dat het potentieel van digitale technologie en distributie om blinden en slechtzienden toegang tot kennis en literatuur te geven eindelijk op globale schaal gerealiseerd kan worden. Het is te hopen dat de Europese Unie en Nederland snel beginnen met de implementatie van de nu bereikte overeenkomst en dat deze overeenkomst een eerste stap markeert in een verdergaand proces van aanpassing van het auteursrecht aan de digitale omgeving. De in Marrakesh bereikte overeenkomst mag daadwerkelijk een wonder genoemd worden omdat zij aantoont dat modernisering van het auteursrecht op globale schaal wel mogelijk is.
