KL Studio 2008 – Sessie ‘Beter dan de Belgen?’

The day after: Slimme Overheid

Doen we het inmiddels Beter dan de Belgen? In deze workshop zadelden de organisatoren de deelnemers op met een niet lichtzinnige taak. In deze vijf kwartier durende bijeenkomst zouden we denken én doen. Allereerst zouden we een analyse maken van de stand van zaken in de Nederlandse publieke sector. Alsof dat niet genoeg was zouden we, stante pede, het meest innovatieve idee ontwerpen dat de toekomst van de Nederlandse publieke zaak moet veiligstellen. Een gezond ambitieniveau dus.

Lobke van der Meulen trapte af. Een vijftal jaren geleden lanceerde een zelfbenoemde Staatscommissie ‘de Belgen doen het Beter’. Kern van het pleit van enkele bestuurskundige onderzoekers en adviseurs was dat de Belgen het in veel opzichten beter deden dan de Nederlanders. Veel collectieve voorzieningen en publieke organisaties pakten het slimmer aan dan hun Nederlandse collega’s. Een voorbeeld: de Kruispuntbank. Dat is een informatiesysteem dat het mogelijk maakt dat alle ‘lokale’ databanken van allerlei overheidsorganen aan elkaar gelinkt worden. Het is zelfs bij wet verboden een vraag aan een burger te stellen als een collega-overheidsorgaan die vraag al eens gesteld heeft. De dienstverlening aan burgers verbetert, de bedrijfsvoering werd efficiënter en de fraudebestrijding verbeterde aanmerkelijk. De Belgen zijn buitengewoon praktisch: ze verbeteren concrete uitvoeringsprocessen zonder hele stelselwijzigingen door te voeren. Dat gebeurde in Nederland nog nauwelijks.

Au! De Belgen doen het echt beter. Althans, in 2003. De Nederlanders timmerden hard aan de weg. Er zijn talloze programma’s gelanceerd die de dienstverlening aan burgers moeten verbeteren. Op allerlei plekken ontstaan innovaties: nieuwe oplossingen voor al lang bestaande problemen. Om ons te inspireren zijn twee innovatoren bereid geweest om ons hun innovatie uit de doeken te doen.

Clara Pels, orthopedagoog met brede ervaring in de jeugdketen en inmiddels zelfstandige, ontvouwde de principes achter het ‘MKB Netwerkproject’. Dit project brengt tijdens netwerkavonden jongeren die geen werk hebben en niet op school zitten, die door alle andere instanties niet (meer) worden geholpen, aan mensen uit het midden- en kleinbedrijf die deze jongeren iets kunnen bieden. Dit is buitengewoon succesvol: jongeren met meerdere problemen worden echt geholpen. “We hebben geen kantoor, geen procedures, formulieren en wachtlijsten. Jongeren kunnen komen en gaan,” vertelt Clara. De verkokering die op veel plekken in het overheidsapparaat is terug te vinden, bestaat in dit project niet: “We werken met één pot geld. We hanteren geen toelatingscriteria en we beginnen niet meteen met klinkklare oplossingen maar met een kleine stap die iemand zelf formuleert,” licht Clara Pels toe. Zie over de verdere werking van dit project het artikel in Zorg en Welzijn 10 (www.zorgwelzijn.nl).

Daarna kwam Maurice van Erven, voormalig projectleider van het HoReCa 1-project van de gemeente Amsterdam, met een verrassende presentatie. Maurice en zijn projectmedewerkers waren begonnen met het ontwerpen van een ICT-applicatie voor horecaondernemers. Iedere horecaondernemer die een zaak wil beginnen krijgt te maken met een groot aantal instanties en een veelvoud aan vergunningen. Waarvoor weer allerlei eisen gelden. Voor iedere vergunning moet de horecaondernemer erg veel informatie steeds opnieuw aanleveren. Ook al is een gedeelte van die vergunning al lang niet meer van toepassing. “Dat moet beter kunnen, bedachten wij toen,” licht Maurice toe. We wilden een digitaal loket ontwerpen waarbij je via de structuur van een beslisboom alle irrelevante stappen niet meer hoeft te doorlopen. Met behulp van legoblokjes licht hij de stappen toe. Zo wordt glashelder hoeveel informatie er gebundeld kan worden. “Maar we kregen met zo verschrikkelijk veel vergunningen te maken, dat we zelfs op ministerieel niveau aankaartten dat er wel heel erg veel komt kijken bij het aanvragen van deze vergunningen.” Het is nu voor horecaondernemers een stuk makkelijker om een zaak te beginnen. Daar zorgt Saskia Koers, de projectleider van HoReCa 2 voor, door het model steeds verder uit te bouwen.

“We kijken niet alleen naar voorbeelden van innovatie, maar vragen ons ook af hoe we innovatie kunnen stimuleren,” vervolgde Constant Hijzen. In een onderzoek voor het Centre for Government Studies van de Universiteit Leiden heeft hij deelgenomen aan een onderzoek naar het lerend vermogen van publieke organisaties. Het betrof experimenten in de publieke sector en de vraag die centraal stond was in hoeverre er gereflecteerd wordt op gebeurtenissen die niet in de projectplanning zijn opgenomen. Daarin schuilt namelijk een grote leerpotentie. Deze vorm van reflectie blijkt nauwelijks voor te komen omdat daar geen tijd en budgettaire ruimte voor is. Waar projectleiders- en medewerkers wel reflecteerden, werd meer geleerd over de institutionele omgeving. Deze mensen waren uiteindelijk beter in staat volgende projecten tot een wenselijk resultaat te brengen. Het rapport is hier te lezen.

Tijd voor reflectie werd er tijdens de sessie wel ingebouwd. Geinspireerd door de innovatoren was het aan de deelnemers de publieke sector te verbeteren. De centrale vraag was immers: hoe moet het nu verder? De deelnemers gingen in groepen uiteen om het meest innovatieve idee in een kwartier tijd vorm te geven. Na een kwartier tijd werd ieder idee in twee minuten plenair gepitcht. De deelnemers kwamen met buitengewoon originele ideeën. De nadruk lag op het verbeteren van de dienstverlening aan burgers. Een ambtenaar die dertig burgers een totaal dienstverleningspakket moet kunnen bieden door als enige contactpersoon voor alle dienstverlening van de overheid te fungeren, een community van ambtenaren waar ze elkaars expertise kunnen ‘lenen’, mondiale vraagstukken voor een mondiale overheid… De ideeën werden zelfs nog radicaler: “Wij zijn begonnen met het afschaffen van de overheid als geheel… Om daarna een veel compactere, meer horizontaal ingerichte overheid in te richten,” introduceerde een van de deelnemers.

De Belgen doen het Beter-trofee, een frituurpan met Belgische frieten, om thuis beter dan de Belgen frieten te bakken, ging naar een ander idee. Dit idee werd ‘Alice in Wonderland’ gedoopt. Een ambtenaar die op allerlei manieren veel meer in contact kwam met de leefwereld van burgers. Eén van die manieren was om als mysteryguest aan verschillende balies te verschijnen. De deelnemers die aan dit idee mede hebben vormgegeven mochten de prachtige trofee in ontvangst nemen. Ze werden ermee uitgenodigd nog eens samen te komen om hun idee verder uit te werken, terwijl ze, beter dan de Belgen, thuis frieten bakken.

Mail voor meer informatie over Slimme Overheid naar Lobke van der Meulen (lm@kl.nl).

Auteur: Webmaster