Mediawijsheid in perspectief
Een van de centrale conclusies uit het door Kennisland in het begin van 2008 uitgevoerde onderzoek naar initiatieven op het gebied van mediawijsheid is dat er twee inhoudelijke witte plekken bestaan.
"Het gaat hierbij om het auteursrecht en om de complexe privacy/gegevensbescherming. Vanuit het veld wordt veelvoudig gesignaleerd dat het auteursrecht als een belangrijk onderwerp gezien wordt. Er is behoefte aan duidelijkheid over de auteursrechtelijke implicaties van participatie in de gemedialiseerde samenleving. De bestaande initiatieven op het gebied van auteursrecht (vijf in totaal) lijken onvoldoende aan deze behoefte te voldoen. Vier van deze initiatieven richten zich op het verstrekken van informatie aan consumenten van auteursrechtelijk beschermd materiaal. Een initiatief (Creative Commons Nederland) richt zich op het ondersteunen van mediaproducenten bij het zelf beheren van hun auteursrecht. Vanuit de sector blijkt meer behoefte aan initiatieven te bestaan die duidelijkheid over de auteursrechtelijke regelingen geven. […]
Ook op het gebied van privacy en gegevensbescherming zien wij een witte plek. Er is een groeiend aantal activiteiten die zich op jongeren en kinderen en hun omgang met persoonlijke informatie richt. Naarmate nieuwe media meer voor dagelijkse handelingen (online banking, het onderhouden van online netwerken, online shopping en het online beheren van bestanden) gebruikt worden stijgt de behoefte aan initiatieven die burgers in staat stellen om bewuste keuzes te maken, risico’s in te schatten en zich op een adequate manier tegen malafide praktijken te beschermen". [Onderzoeksverslag ‘Mediawijsheid Kaart’, pagina 13]
Hoewel deze conclusie ook in de Mediawijsheid Brief van de ministers van OCW en Jeugd en Gezin aan de Tweede kamer vermeld staat, zijn er noch in de brief noch in het meerjarenplan voor het Mediawijsheid Expertisecentrum concrete plannen te vinden die zich op deze twee plannen richten.
Het beter toerusten van burgers om met de steeds complexer wordende (en steeds meer als beperkend ervaren) auteursrechtelijke regels om te kunnen gaan en het sensibiliseren van de burgers voor de gevaren van grootschalige dataverzamelingen door overheid en bedrijfsleven, blijft echter een belangrijk onderwerp. Deze stelling wordt ook door publiciste Karin Spaink in haar bijdrage aan de publicatie ‘Mediawijsheid in perspectief‘ van de Raad van Cultuur uitgedragen. In haar essay (’Mediamix – Uit de vaste kanalen, gevangen in sporen‘) schrijft Spaink:
"Maar aan dat gemedialiseerde moderne leven kleven twee problemen. Op steeds meer beelden, verhalen en informatie rust auteursrecht dat des te heftiger lijkt te worden uitgeoefend naarmate distributiemaatschappijen hun oude kanalen meer zien afkalven; een steeds groter deel van onze cultuur lijkt auteursrechtelijk in beslag te zijn genomen. En: alles wat we zien, lezen, schrijven en mailen wordt gaandeweg intensiever bewaard, alle sporen die we al doende nalaten, worden vastgelegd en zijn opvraagbaar".
Wat betreft het auteursrecht gaat Spaink nog verder dan de constatering van Kennisland dat er binnen het veld van mediawijsheid te wenig aandacht aan de problematiek rondom het auteursrecht geschonken wordt. Volgens haar is de algemeen gedragen ‘overactieve interpretatie’ van het auteursrecht een van de redenen voor het ontbreken van adequate kennis en vaardigheden op het gebied van mediawijsheid:
"Overigens constateerden Aufderheide en Jaszi in een eerder rapport dat het onderwijzen van mediavaardigheid — het begrijpen, analyseren en evalueren van allerlei media-uitingen — te lijden heeft onder de angst voor auteursrechtinbreuk: docenten werken uit vrees voor repercussies te weinig met bestaand materiaal. Een overactieve interpretatie van het auteursrecht maakt ons minder mediawijs en minder cultuurbehendig", stellen zij.
Lees het hele essay van Karin Spaink hier (of download een pdf van ‘Mediawijsheid in Perspectief’)
