Nieuwe auteursrechtelijke regels voor erfgoedinstellingen? Europa wil het weten!
Afgelopen donderdag heeft de Europese Commissie een publieke consultatie over een review van het Europese Auteursrecht (‘Public Consultation on the review of the EU copyright rules’) gepubliceerd. Deze consultatie bevat 80 vragen over het wel of niet functioneren van verschillende aspecten van het Europese auteursrecht en de deadline voor het beantwoorden van deze vragen is 5 februari 2014.
De consultatie is onderdeel van het in 2012 aangekondigde voornemen van de Europese Commissie om het Europese auteursrecht aan de eisen van het digitale tijdperk aan te passen. Een onderdeel hiervan is een review van de bestaande auteursrechtelijke kaders. In de uitwerking hiervan gaat de consultatie in op een scala aan onderwerpen, waaronder het functioneren van de Europese interne markt maar ook de balans tussen het auteursrecht en de rechten van bepaalde groepen gebruikers zoals het onderwijs, onderzoekers, mensen met een beperking of erfgoedinstellingen.
Hieronder ga ik in op de voor erfgoedinstellingen relevante onderdelen van de consultatie. Bij Kennisland houden wij ons sinds 2007 bezig met auteursrechtelijke problemen van erfgoedinstellingen en deze consultatie biedt een zeldzame kans om deze bij de Europese wetgever onder de aandacht te brengen. Het is dan ook zeer welkom dat de consultatie veel aandacht aan de positie van erfgoedinstellingen besteed.
Het consultatiedocument
Het gedeelte van de consultatie dat zich specifiek op erfgoedinstellingen richt, beslaat pagina 19-23 van het consultatiedocument. Hiernaast bevat het document er ook nog een aantal relevante vragen voor erfgoedinstellingen in het algemene gedeelte over auteursrechtelijke uitzonderingen (pagina 16–19). De overige 80 vragen zijn voor de meeste erfgoedinstellingen waarschijnlijk minder relevant (met uitzondering van vraag 80 aan het einde die de mogelijkheid biedt om op onderwerpen in te gaan die in de rest van het document niet aan de orde geweest zijn).
Het algemene gedeelte over uitzonderingen begint met twee vragen (21 en 22) over de onevenredige implementatie van de toegestane uitzonderingen in de verschillende lidstaten door de auteursrechtenrichtlijn. Puur vanuit Nederlands perspectief is dit niet echt problematisch maar omdat de uitzonderingen voor publiek toegankelijke musea, bibliotheken en archieven niet in alle lidstaten zo goed geïmplementeerd zijn als in Nederland, bieden deze vragen erfgoedinstellingen de mogelijkheid te pleiten voor gelijke regels voor instellingen in heel Europa.
Flexibel auteursrecht
Vervolgens komen er drie vragen (24, 25 en 26) aan de orde over een meer flexibelere inrichting van de Europese auteursrechtenregels. Ook deze zijn relevant voor erfgoedinstellingen. Zij zouden van meer flexibiliteit kunnen profiteren, bijvoorbeeld in het geval van nieuwe, nog onbekende manieren voor ontsluiting van hun collecties die niet vallen onder een van de bestaande uitzonderingen voor erfgoedinstellingen. Een goed voorbeeld van de effecten van een flexibeler auteursrecht is te vinden in mijn recente analyse van fair use in de context van het Google Books-project.
Uitzonderingen voor erfgoedinstellingen
Het volgende onderdeel (‘Access to content in libraries and archives’) richt zich specifiek op uitzonderingen ten behoeve van erfgoedinstellingen. Hierbij valt op dat de Commissie de vragen zo geformuleerd heeft dat hiermee met name bibliotheken en (in mindere mate) archieven aangesproken worden. De meeste van deze vragen zijn echter ook relevant voor musea, en het lijkt me dan ook verstandig dat hierop reacties vanuit de hele erfgoedsector komen, die erop wijzen dat een mogelijke verruiming van de regels voor alle publiek toegankelijke erfgoedinstellingen zou moeten gelden.
De Commissie geeft in haar toelichting aan te willen weten of de huidige uitzonderingen voor erfgoedinstellingen, gezien de voortschrijdende digitalisering, nog voldoende zijn om hun oorspronkelijke doelstellingen (het waarborgen van publieke toegang tot cultuur) te garanderen. Specifiek richten de vragen zich op uitzonderingen voor het maken van preserverings- en archiefkopiëen (vragen 28–31), voor off-site toegang tot collecties (31–35) en op het uitlenen van e-books (36–29). Hiernaast worden er twee vragen (40 en 41) gesteld over de auteursrechtelijke aspecten van massadigitalisering.
Na een eerste analyse van deze vragen lijkt het duidelijk dat het voor erfgoedinstellingen hiermee mogelijk is om op een uitbreiding van de bestaande uitzonderingen aan te sturen. Hierbij kunnen erfgoedinstellingen aandringen op een bredere uitzondering die hen in staat stelt om werken uit hun collecties te digitaliseren en voor niet-commerciële doeleinden online beschikbaar te stellen. Een dergelijke uitzondering is niet alleen een overtuigend antwoord op de problemen rondom massadigitalisering, maar maakt tegelijk de meer specifieke uitzonderingen voor preserveringskopieën en off-site toegang overbodig.
Reageren op de consultatie
Ook al is het op dit moment onduidelijk wat met de uitkomsten van de consultatie gaat gebeuren, er valt veel winst te behalen voor erfgoedinstellingen. Tegelijkertijd valt er ook veel te verliezen omdat ook de rechthebbenden gevraagd worden om hun perspectief op deze vragen te geven. Hun perspectief zal niet overeenkomen met de belangen van de erfgoedsector en het is daarom van groot belang dat erfgoedinstellingen uit heel Europa deze consultatie gebruiken om een krachtig en eensgezind geluid te laten horen.
Kennisland zal zich daarom in de komende twee maanden samen met onze Nederlandse en Europese partners inspannen om dit geluid vorm te geven. Europa’s erfgoedinstellingen wachten tenslotte al veel te lang op auteursrechtelijke kaders die hen in staat stellen om hun collecties in volle glorie online te kunnen vertonen.
