Rijksstudio: een volwaardig webmuseum
"Het doel van ons museum is om de collectie te delen en dichter bij het publiek te brengen, want de Rijkscollectie is van iedereen. Kernwaarden zijn: Authenticiteit, Kwaliteit, Persoonlijk, Innovatief en Eenvoud. Om ons doel te realiseren presenteren wij onze collectie, publiceren wij over onze kunstwerken en plaatsen wij onze objecten op onze website." Op deze manier stelde het Rijksmuseum zich enkele maanden geleden voor op de website van Opencultuurdata.nl voor. Op opencultuurdata.nl stelde het Rijksmuseum haar hele collectiedata onder open licenties beschikbaar aan. Gisteren voegden ze weer de daad bij het woord met de lancering van hun nieuwe website en bijhorend concept 'Rijksstudio'. Dit zou wel eens een paradigmaverandering teweeg kunnen brengen in de erfgoedwereld.
Via Rijksstudio worden ruim 125.000 werken uit de collectie van het Rijksmuseum online beschikbaar gemaakt voor het publiek. De website is zo gemaakt dat iedereen de collectie gemakkelijk kan ontdekken, delen en hergebruiken. De werken zijn beschikbaar in hoge resolutie – dus je kunt ver inzoomen – en het overgrote deel van de collectie is als particulier vrij te downloaden om zelf mee aan de slag te gaan. Creatief hergebruik wordt zelfs aangemoedigd door het Rijksmuseum. Rijksstudio maakt het mogelijk om de werken, of details ervan, te gebruiken als print voor bijvoorbeeld je eigen koffiemok, iPadhoes of behangpapier. Ter illustratie van de vele mogelijkheden werden onder meer Rachel Harding van Droog Design en ontwerper Alexander van Slobbe al losgelaten op de collectie, wat resulteerde in een fraaie tatoeage van een zeventiende-eeuws bloemstilleven en een zijden sjaal op basis van een verzameling zilveren kannen. Bovendien is het mogelijk om je eigen Rijksstudio samen te stellen rond een bepaald thema of gewoon met werken of details die je leuk vindt. Al meer dan 8000 mensen hebben inmiddels zo'n eigen verzameling gemaakt, die je vervolgens ook weer kunt delen met je vrienden of de rest van de bezoekers.
Mooi, maar hoe zit het auteursrechtelijk in elkaar?
De collectie die via de nieuwe site wordt aangeboden, bestaat voor het grootste deel uit werken in het publieke domein. Dit wil zeggen dat de maker van het werk al meer dan 70 jaar dood is en het auteursrecht op het werk verlopen is. Werken in het publieke domein mogen door iedereen vrij gebruikt worden voor alle doeleinden zonder dat er verder toestemming nodig is. Het Rijksmuseum duidt dit zeer goed aan door in de objectbeschrijving waar mogelijk te verwijzen naar de Creative Commons Publieke Domein Dedicatie. Hiermee maken ze duidelijk dat het werk deel uitmaakt van het publieke domein of dat ze afstand doen van de auteursrechten die ze zelf eventueel op het werk zouden kunnen hebben.
Toch stelt het Rijksmuseum voorwaarden op voor het gebruik van Rijksstudio. Mag het Rijksmuseum wel gebruiksvoorwaarden koppelen aan de werken in het publieke domein? Het antwoord hierop is veel minder genuanceerd dan je misschien zou verwachten: ja, het Rijksmuseum heeft alle recht om dit te doen. Dit recht vloeit niet voort uit de auteursrechtelijke status van de werken, maar is een uitwerking van het principe van ‘contractuele vrijheid’. Om Rijksstudio te mogen gebruiken, moet je dus enkele voorwaarden naleven, zoals je bij de meeste websites wel een gebruiksovereenkomst of disclaimer in acht moet nemen. Het Rijksmuseum heeft er voor gekozen dit onder te verdelen in particulier, professioneel en commercieel gebruik. Zolang je echter in overeenstemming met de gebruiksvoorwaarden handelt of als je de werken via een ander kanaal kan vinden, zijn er geen beperkingen verbonden aan het hergebruik van werken in het publieke domein.
Indrukwekkende blik op de toekomst van musea
Het Rijksmuseum laat hier zien hoe de toekomst van musea er uitziet. Door de collectie op deze manier open te stellen, heeft het museum de klassieke esthetiek van het museum op een indrukwekkende manier vertaald naar het beeldscherm.
Met Rijksstudio lijkt het Rijksmuseum ook te experimenteren met een nieuw verdienmodel. De ingebouwde winkel nodigt gebruikers uit te spelen met werken in het publieke domein en er kunnen rechtstreeks vanuit de website gemakkelijk allerlei zelfgemaakte producten, zoals posters, canvassen en ansichtkaarten besteld worden. We zijn nieuwsgierig naar de eerste resultaten van deze interessante combinatie van een webwinkel en ’webmuseum’, want zo mogen we deze prachtige website best noemen. In een tijd waar publieke cultuurinstellingen steeds meer geconfronteerd worden met het spanningsveld tussen het openstellen van hun collecties en dalende overheidsfinanciering, zouden dit soort vernieuwende initiatieven wel eens de oplossing kunnen blijken.
Yannick H’Madoun (stagiair bij Kennisland)
en Maarten Zeinstra
