Slecht voor Google goed voor Europa
Het was al bijna in vergetelheid geraakt maar gisteren heeft een New Yorkse rechter het zogenaamde Google Books Settlement afgewezen. Met het Settlement dachten Google en de Amerikaanse verbonden van auteurs en uitgevers een oplossing gevonden te hebben voor het probleem van de verweesde en out-of-commerce werken: Google is in 2002 begonnen met het scannen van boeken uit de collecties van een aantal (Amerikaanse) bibliotheken met het doel om de in deze boeken opgesloten kennis via een speciale zoekmachine (Google Book Search, later Google Books) toegankelijk te kunnen maken.
Oorspronkelijk beweerde Google dat zij voor het scannen en doorzoekbaar maken van auteursrechtelijk beschermde boeken geen toestemming van de auteursrechthebbenden nodig hadden omdat het hierbij om een ‘fair use’ zou gaan. De verbonden van auteurs en uitgevers in de VS dachten hier anders over en daagden Google in een zogenaamde class-action procedure voor de rechter. Tot teleurstelling van velen beriep Google zich vervolgens niet op haar fair use rechten maar zocht haar heil in een schikking met de uitgevers en auteurs: het Google Books Settlement.
In het settlement kwamen de partijen in grove lijnen overeen dat google het exclusieve recht kreeg om de door haar gescande werken via Google Books tegen betaling toegankelijk te maken. Van de opbrengsten zou 30% bij google blijven en 70% naar de rechthebbenden gaan. Rechthebbenden zouden de mogelijkheid krijgen om hun werken buiten Google Books te houden (opt-out) en Google zou een collectieve beheersorganisatie oprichten om de opbrengsten onder de rechthebbenden te verdelen.
Op zich leken met dit model bijna alle belangen veilig gesteld. Google zou toegang kunnen bieden tot het overgrote deel van de door haar gedigitaliseerde boeken, de auteurs en uitgevers zouden vergoed worden voor het gebruik van hun (op dit moment vaak niet-geëxploiteerde) werken, en internetgebruikers zouden toegang krijgen tot een enorm schat aan informatie uit de digitale prehistorie.
Voor de direct betrokkenen, Google en de Amerikaanse auteurs en uitgevers verbonden, is het afwijzen van het settlement een pijnlijke nederlaag en ook voor internetgebruikers lijkt deze uitkomst op het eerste gezicht teleurstellend. Concreet betekent dit dat er op korte termijn minder toegang tot commercieel niet meer beschikbare boeken zal zijn. Wat betreft Nederland en de rest van continentaal Europa maakt dit niet al te veel uit want het settlement zou sowieso alleen op gebruikers in de VS, Canada, Engeland en Australië van toepassing geweest zijn. Google en de rechthebbenden moeten nu op zoek naar een andere oplossing om toegang tot commercieel niet meer beschikbare boeken mogelijk te maken.
Het is te hopen (en dat is ook in de motivatie van de New Yorkse rechter terug te vinden) dat de volgende poging dit probleem op te lossen via de hiervoor aangewezen instantie gebeurt: dat is zowel in de VS als ook in de rest van de wereld de wetgever en niet de rechtbanken. Het orphan works probleem is gecreëerd door een auteursrechtenstelsel dat niet meer aansluit bij de technische realiteit van het digitale tijdperk. Het is daarom aan de wetgever om oplossingen voor de hieruit ontstane problemen te bieden (of beter nog, het hele systeem te herzien).
Het sluiten van een settlement dat een commercieel bedrijf[1] in staat stelt om toegang te bieden is uiteindelijk geen duurzaam model voor toegang tot cultureel en wetenschappelijk erfgoed. Het zou beter zijn om een model te ontwikkelen dat iedere aanbieder (inclusief publiek gefinancierde erfgoedinstellingen) in dienst stelt om – onder bepaalde voorwaarden en tegen een redelijke vergoeding – toegang tot commercieel niet meer beschikbare werken te bieden. Een dergelijk model dient voor iedereen toegankelijk te zijn en zal op een transparante registratie van de auteursrechtelijke claims gebaseerd moeten zijn.
Met het afwijzen van het Google Books Settlement is de noodzaak van een dergelijke oplossing alleen maar toegenomen. Voor Europeana ligt hier een enorme kans een voortrekkersrol te spelen en ervoor te zorgen dat toegang tot commercieel niet meer beschikbare boeken voor alle Europeanen (en niet alleen voor de Engelsen) een realiteit kan worden. Op vrijdag vindt er in Brussel op uitnodiging van de Europese Commissie een volgende ronde van de ‘Stakeholder Dialogue on out-of-commerce works’ plaats. Hopelijk zorgt het afwijzen van het settlement voor een extra impuls in het vinden van een oplossing en kan Google via deze weg de enorme hoeveelheid gescande boeken alsnog toegankelijk maken – voor alle Europeanen.
[1] Google heeft trouwens altijd beweerd dat zij geen exclusiviteit beoogde. Volgens Google zouden andere partijen vrij zijn om boeken te scannen en gebruik te maken van de overeenkomst. De vraag is echter of er voldoende incentives zijn voor andere partijen om het scanwerk van Google opnieuw te doen.
