Taal & Toegang: technologie om prettiger oud te worden

KL onderzoekt samen met de Nederlandse Taalunie welk effect de transitie naar een participatiesamenleving heeft op mensen die de pensioengerechtigde leeftijd gaan bereiken, en hoe zij zelf denken prettiger oud te kunnen worden. Ons onderzoek richt zich op de rol die (taal- en spraak)technologie hierin kan spelen. Wij zijn vooral benieuwd hoe technologie niet als beperking maar als katalysator gezien kan worden.

Betrokken KL'ers
Thijs van Exel

2015

De decentralisatiewind die door ons land waait, beïnvloedt vooral de levens van mensen die een aanspraak (gaan) doen op zorg- en welzijnsvoorzieningen. De verzorgingsstaat moet plaats maken voor de ‘participatiesamenleving’, wat betekent dat mensen meer zelf moeten doen en sterker op elkaar moeten leunen. Deze veranderingen brengen nieuwe vraagstukken met zich mee die vragen om nieuwe oplossingen. Zulke oplossingen kunnen in verschillende hoeken gezocht worden, waaronder in technologie. Tijdens het Lab Taal & Toegang onderzoekt Kennisland samen met de Nederlandse Taalunie welke rol (taal- en spraak)technologie kan spelen in prettiger ouder worden. Wij kijken vooral naar wat mensen zelf aangeven nodig te hebben. Wij zijn vooral benieuwd hoe technologie niet als beperking++Technology adoption lifecycleWe werken met de hypothese dat sommige mensen technologie snel omarmen, maar er ook mensen zijn die liever zo min mogelijk te maken willen hebben met technologie. Het merendeel zit tussen die twee uitersten in. Wij baseren ons op de ‘Technology adoption lifecycle’. maar als katalysator gezien kan worden.

“Siri, hoe laat vertrekt de bus naar m’n zuster in Monnikendam?”

Bovenstaande zou een vraag kunnen zijn die een ouder persoon (te herkennen aan het woord “zuster”) hardop kan stellen aan Siri++SiriJe kunt mondeling vragen stellen aan Siri, die vervolgens alle apps op je telefoon inschakelt om aan het juiste antwoord te komen. Siri werkt bijvoorbeeld heel goed om een wekker in te stellen. De Android-tegenhanger heet Cortana. Lees hier meer over wat Siri goed kan, en nog moet leren., de spraaktechnologie die is ingebouwd in de telefoons van Apple. Siri reageert met een tegenvraag: kun je je locatievoorzieningen aanzetten? Niet een heel behulpzaam antwoord. De software achter Siri is vaak onbedoeld grappig in zijn onhandigheid, maar kan wel degelijk hulpvaardig zijn bij vragen als “hoe laat wordt het donker in Amsterdam?”, “wat is de hoogste toren van Amsterdam?” en “kun je mijn wekker om 7 uur zetten?”. Maar wie een beetje met Siri experimenteert, loopt al snel tegen haar grenzen aan. Siri is nog volop in ontwikkeling en verbetert in rap tempo.

Hoewel dit voor veel (ouder wordende) mensen nog ver van hun bed lijkt, is dit een vorm van technologie die snel steeds algemener wordt, dus ook in de levens van mensen met meer dan zestig jaar levenservaring. Dat is althans de aanname waarmee Kennisland en de Taalunie zijn begonnen met het Lab Taal & Toegang over de rol van taal- en spraaktechnologie in de levens van onze (aanstaande) senioren. Het lab begint met een uitgebreid vooronderzoek naar de leefwereld van deze doelgroep. Wat vinden zij belangrijk in het leven, hoe kijken zij tegen het ‘aankomend’ ouder worden aan, wat zijn hun wensen en welke behoeften geven zij aan om prettig oud te kunnen worden?Het lab begint met een uitgebreid onderzoek naar de leefwereld van de doelgroep. Wat vinden zij belangrijk in het leven, hoe kijken zij tegen het ‘aankomend’ ouder worden aan, wat zijn hun wensen en welke behoeften geven zij aan om prettig oud te kunnen worden? Hierop volgt de vraag hoe en óf spraaktechnologie kan inspelen op de verschillende behoeften.

Het lab: doelgroep als leidraad

Na het vooronderzoek brengen we verschillende stakeholders met elkaar in contact: mensen op pensioengerechtigde leeftijd, technologen, en ontwerpers. Samen onderzoeken we wat voor oplossingen de markt al biedt, om lacunes bloot te leggen waarop wij in kunnen spelen. De eerste ontmoeting vindt plaats tijdens Taal in Bedrijf, een event georganiseerd door de Taalunie. Taal in Bedrijf brengt bedrijven en organisaties bij elkaar die actief aan de slag zijn of willen zijn met taal- en spraaktechnologieoplossingen voor ouderen, voor mensen met een communicatieve of lichamelijke beperking en voor het onderwijs. Daarna volgen twee workshops, waar experts en de doelgroep zich samen over ons vraagstuk buigen. De leefwereld van de ‘ouder wordende mens’ vormt steeds de leidraad van het creatieve proces. Daarom speelt de doelgroep een belangrijke rol tijdens het lab; zij sturen de experts om ervoor te zorgen dat we in de juiste richting blijven denken.

Terughoudende en nuchtere kijk

We zorgen ervoor dat technologie nooit een doel op zichzelf wordt, maar altijd een middel is om een doel te bereiken.We zorgen ervoor dat technologie nooit een doel op zichzelf wordt, maar altijd een middel is om een doel te bereiken. Nieuwe technologie slaat alleen aan als het aansluit bij de leefwereld, behoeften en wensen van mensen. “Internet of Things”++Internet of ThingsThe Internet of things refereert aan het idee dat steeds meer objecten verbonden zullen worden met internet. Lees meer -onderzoeker Mark Weiser schreef in zijn artikel ‘The Computer for the 21st Century‘ (1991):

“The most profound technologies are those that disappear. They weave themselves into the fabric of everyday life until they are indistinguishable from it.”

Technologie verweven met het dagelijks leven is in het internettijdperk niet altijd eenvoudig. Waar sommige mensen technologie eng vinden, duiken anderen juist bovenop de nieuwste snufjes. Sommigen willen simpelheid, anderen controle. Daarnaast roept technologie ook allerlei vragen op over privacy en surveillance. Wij willen onderzoeken hoe technologie ontwikkeld kan worden die niet alleen slim is, maar ook ethisch verantwoord én intuïtief werkt voor de eindgebruiker.