Online chaos of dictatuur van de offline ambtenaar?
De media hebben de laatste jaren een enorme ontwikkeling doorgemaakt. Naast traditionele media zoals krant en televisie zijn sociale media belangrijk geworden voor de verspreiding van nieuws en informatie. Social media zoals Facebook, Hyves, Twitter en LinkedIn bieden naast een eenzijdige verspreiding van nieuws, zoals voorheen gebruikelijk, de mogelijkheid tot het online leggen van contacten en het onderling verspreiden en genereren van kennis. Wanneer informatie en transparantie worden gezien als een belangrijk onderdeel van de democratie kan de technologische ontwikkeling gevolgen hebben voor het functioneren van de democratie zoals we die altijd gekend hebben. Leeft de samenleving toe naar een internetdemocratie?
Informatie- en communicatietechnologieën zijn in toenemende mate belangrijk voor onze maatschappij. De techniek heeft het mogelijk gemaakt om informatie snel te verspreiden en voor iedereen toegankelijk te maken. Het is steeds normaler dat nieuws verspreid en gehoord wordt via een online vriendennetwerk in plaats van via het traditionele achtuurjournaal of de ochtendkrant. Nieuws wordt gedeeld en verspreid van bovenaf en van onderop, door kranten en via blogs, door overheid en door de ‘gewone’ burger. Deze vervaging van de grenzen tussen nieuwsverspreider en nieuwsontvanger, of breder, tussen kennisgever en kennisnemer heeft verschillende gevolgen voor het functioneren van de democratie.
Dankzij nieuwe media worden deuren voor burgers geopend. De transparantie wordt vergroot en burgerparticipatie in de publieke sector wordt bevorderd en aangemoedigd. Het internet fungeert niet alleen meer als publicatieplatform maar wordt des te meer gekenmerkt door nieuwe mogelijkheden voor communicatie en ontmoetingen. Gaan we terug naar het Griekse forum waar burgers bijeen kwamen om gezamenlijk besluiten te nemen? Worden de agora vervangen door een online platform? Leidt de technische ontwikkeling ons naar een internetdemocratie? De laagdrempeligheid van social media en internet biedt mogelijkheden voor burgerparticipatie. Echter, online is een trend zichtbaar in de ontwikkeling van netwerken en platformen in plaats van individuele participatie. Deze netwerken gebruiken de voordelen van social media om de geluiden uit de samenleving te bundelen en behapbaar aan te leveren aan de overheid. Zij bieden kansen voor de ontwikkeling van een internetdemocratie door middel van het genereren van kennis en om een online podium te bieden aan de participerende burger.
De spil tussen online en offline
Bottom-up zijn er genoeg initiatieven om de mogelijkheden van de nieuwe media te hanteren. Het knelpunt wordt zichtbaar wanneer we top-down analyseren hoe de overheid hiermee omgaat. Volksvertegenwoordigers hebben moeite de veelheid aan visies te representeren. Zij zijn genoodzaakt een bepaald standpunt in te nemen en dit zo goed mogelijk te verdedigen om hun legitimiteit te behouden wat moeizaam gaat in een tijdperk waar visies oneindig gedeeld kunnen worden. Daarnaast komt de autoriteit van de volksvertegenwoordiger in gevaar. De gekozen volksvertegenwoordiger wordt te pas en te onpas bijgestaan en gecorrigeerd door burgers die zich feitelijk maar één keer in de vier jaar mogen bemoeien met de besluitvorming volgens de richtlijnen van de representatieve democratie. Dit bemoeilijk de besluitvorming. Ook al zijn de mogelijkheden van social media voor de overheid eindeloos, ze brengen problemen in de uitvoering met zich mee.
Toch is het beeld van de ‘offline ambtenaar’ onterecht. Er zijn veel positieve ontwikkelingen gaande op dit gebied als reactie op de technologische ontwikkeling. Appsvoordemocratie.nl http://appsvoordemocratie.nl/ is een site waar de Tweede Kamer haar parlementaire database openstelt aan burgers om nieuwe technische toepassingen te bedenken die een bijdrage kunnen leveren aan de transparantie van de Tweede Kamer, het actief gebruik van LinkedIn door de gemeente en de toenemende online activiteit van ministers op Twitter en andere social media zijn indicatoren voor de mogelijkheden van ontwikkeling. Echter, in hoeverre draagt dit bij aan een online democratie? Worden social media gezien als platform voor meer directe democratie, of is het enkel onderdeel van een politieke strategie voor meer bekendheid en het winnen van stemmen? Immers, ambtenaren worden haast gedwongen mee te doen om niet in de vergetelheid te raken in de transparante en online samenleving.
Mogelijkheden genoeg
Zowel bottom-up als top-down bestaan er mogelijkheden. Ik ben van mening dat de koppeling tussen bottom-up en top-down onvoldoende is. De overheid moet slimmer gebruikmaken van de enorme stroom aan informatie en opinies vanuit alle lagen van de bevolking die op deze manier gegenereerd wordt. Meer initiatieven vanuit de burger en de overheid als reactie op de technologische ontwikkeling, en een betere coördinatie en koppeling hiervan zijn noodzakelijk. Immers, op dit moment blijven problemen bestaan met de hoeveelheid informatie, de verwerking en het gebrek aan kennis over het gebruik van social media.
Welk ambitie moeten we hierin hebben? Streven we naar een internetdemocratie, of draait het louter om de zichtbaarheid van de ambtenaar? Moeten beleidsmakers zich ontwikkelen tot social media-experts? Of hebben sociale media enkel een ondersteunde functie? In de komende maanden zal ik de functie van social media nader definiëren en vervolgens analyseren wat er online gebeurt en hoe we hiermee om zouden moeten gaan. In een tweede opiniestuk zal ik mijn bevindingen delen in de hoop dat de mogelijkheden van social media in de toekomst optimaal benut worden. Online chaos moet vermeden worden evenals een dictatuur van de offline ambtenaar.
Vivian Videler (stagiaire bij Kennisland)
