Hoger onderwijs vernieuwen van binnenuit

Je zou kunnen zeggen dat hogescholen zijn ontstaan vanuit de achttiende-eeuwse behoefte om Nederland slimmer te maken. Ze werden destijds vaak opgericht door particulieren of door instanties met klinkende namen als ‘Maatschappij tot Nut van ’t Algemeen’++Tot Nut van ’t AlgemeenMartinus Nieuwenhuijzen, arts te Edam, stelde voor om een genootschap te stichten met als doelstelling “de verbetering van het schoolwezen en de opvoeding der jeugd als de voornaamste grondslag ter vorming, verbetering en beschaving van den burger”. Besloten werd tot oprichting van een “Genoodschap van Konsten en Wetenschappen, onder de zinspreuk: Tot Nut van ’t Algemeen”. Lees meer. Deze instanties hielden zich avant la lettre bezig met sociale innovatie. Het ging om het ontwerpen en aanbieden van onderwijs dat zich richt op de praktijk van het werken in disciplines als economie, gedrag en maatschappij, gezondheidszorg, kunst, landbouw, leraren en techniek. De hogeschool zorgt bij uitstek voor emancipatie van verschillende bevolkingsgroepen, door hoger onderwijs aan een grotere groep aan te bieden dan alleen de zonen en dochters van notarissen en artsen, maar ook door onderwijs dicht bij het ambacht te houden. Daarom houdt Kennisland zich bezig met het hoger onderwijs in Nederland.

Sinds het begin van deze eeuw heeft er in het hoger onderwijs een enorme schaalvergroting plaatsgevonden door fusies en reorganisaties. Vele kleinere scholen zijn samengevoegd om zowel efficiënter te kunnen werken als meer kwaliteit te kunnen bieden aan studenten. Hogescholen zijn nu op de regio gerichte kenniscentra, met lectoren, waar onderzoek met en voor maatschappelijke instellingen en bedrijven steeds belangrijker wordt. Hogescholen zijn bij uitstek bezig om het onderwijs steeds te vernieuwen om ervoor te zorgen dat er mensen vandaan komen die niet alleen hoogwaardige kennis hebben, maar ook het vermogen hebben om (direct) in de praktijk te kunnen handelen.Hogescholen zijn bij uitstek bezig om het onderwijs steeds te vernieuwen om ervoor te zorgen dat er mensen vandaan komen die niet alleen hoogwaardige kennis hebben, maar ook het vermogen hebben om (direct) in de praktijk te kunnen handelen.

Maar hogescholen hebben het ook moeilijk gehad; misstanden en fraude met diploma’s hebben de publieke beeldvorming ernstig beïnvloed. Veel van de huidige wet- en regelgeving in hogescholen is ontstaan uit angst voor nieuwe problemen. In het bedrijfsleven en de publieke sector wordt de controlerende en beheersende rol van managers ter discussie gesteld. Binnen hogescholen worden de touwtjes juist aangetrokken, met als gevolg centrale aansturing, veel staf- en beleidsfunctionarissen en daardoor een perceptie van bureaucratie en tijdverspilling bij leerkrachten. De schaalgrootte en de bureaucratie, vragen om tegensturen, met name door leerkrachten, teamleiders en afdelings- of opleidingmanagers.De schaalgrootte en de bureaucratie, vragen om tegensturen, met name door leerkrachten, teamleiders en afdelings- of opleidingmanagers.

Kennisland heeft ervaring met het ontwerpen en uitvoeren van interventies in het hoger onderwijs met drie kerndoelen:

• Equiperen en ondersteunen van leerkrachten en managers die proberen om continu hun onderwijs te verbeteren en te vernieuwen;
• Communicatie tussen verschillende afdelingen, tussen lijn en staf en tussen hiërarchische lagen soepeler en effectiever maken om sneller en slagvaardiger te kunnen anticiperen op maatschappelijke ontwikkelingen;
• Creëren van verander- en vernieuwingsvermogen door sterke (management) teams waarin teamleden elkaar ondersteunen, aanvullen en durven aan te spreken.

Hoe doen we dat?

We werken in begeleide teams aan nieuwe oplossingen, mogelijkheden en werkwijzen++InterventuresWe noemen dit ‘interventures’. Een interventure staat voor een verander- en leervehikel. Het woord is een vrije samenstelling van begrippen als ‘interventie’, ‘avontuur’ en ‘innovatie’. die taaie vraagstukken of nieuwe uitdagingen met betrekking tot het primaire onderwijsproces het hoofd bieden. Hierbij gebruiken we ingrediënten en methodieken uit actieonderzoek, systemisch onderzoek++Systemisch onderzoekOnderzoek gericht op het ontdekken en doorbreken van sociale patronen en ongeschreven regels. en ontwerpdenken. Deze laatste toevoeging is belangrijk omdat we hiermee (bijvoorbeeld door ontwikkeling van prototypen) werken aan concrete resultaten zoals vernieuwen van het curriculum, betrekken van studenten bij de ontwikkeling van het onderwijs of verbeteren van het gebruik van ICT. Wezenlijk aan onze aanpak is dat er opnieuw gezonde interactie ontstaat tussen (groepen) mensen die in de formele structuur met zijn hiërarchisch en bureaucratisch georganiseerde overlegorganen en commissies niet meer met elkaar praten.Wezenlijk aan onze aanpak is dat er opnieuw gezonde interactie ontstaat tussen (groepen) mensen die in de formele structuur met zijn hiërarchisch en bureaucratisch georganiseerde overlegorganen en commissies niet meer met elkaar praten.

Daarnaast spelen ook risicovermijding en angst om persoonlijk te worden aangesproken op misstanden die door weeffouten in het systeem worden veroorzaakt een rol.

Inhoudelijke en technische prangende vraagstukken en problemen vanuit het primaire proces bepalen wie er bij elkaar zitten om ze aan te pakken. Zo blijven ICT-vraagstukken niet binnen de ICT-afdeling hangen en kunnen vraagstukken van een specifieke opleiding – zoals terugloop van studenten of juist teveel langstudeerders – op een ander (hoger) niveau dan binnen de opleiding worden aangepakt. Vaak is juist die teamsamenstelling al een nieuwe oplossing voor een oud probleem.

Kennisland heeft ervaring met dergelijke interventies in hogescholen zoals de Avans Hogeschool, de Haagse Hogeschool, de Hogeschool van Amsterdam en de Hogeschool Arnhem/Nijmegen. We kunnen op deze website niet zomaar in de verschillende keukens laten kijken, maar wel op aanvraag veel antwoorden geven en vragen of specifieke hogescholen hun ervaringen willen delen.