Framen kun je beter zelf doen

7 februari 2014

Onlangs ontving onze voorzitter Chris Sigaloff een mailtje uit New York van de Parsons Design School. Of we mee wilden werken aan een ‘snelle scan’ voor een onderzoek dat Christian Bason van Mindlab uitvoert voor zijn volgende boek over de opkomst van innovatielabs voor de publieke sector, oftewel public innovation labs. Chris vulde de vragenlijst in, met vragen als: ‘ontvangt uw lab alleen geld van de overheid?’, ‘doet uw lab onderzoek?’ en ‘welke niveaus van het overheidsbestel worden betrokken in uw activiteiten?’. Paar weken later, nieuw mailtje. Et voilá: Kennisland staat op een kleurrijke kaart, als een public innovation lab. Zo snel gaat framen! Maar hoe nuttig is framen? Marlieke zoekt het uit aan de hand van de vraag: ‘Is Kennisland een lab?’. Haar conclusie: Kennisland is geen lab, en framen doe je beter zelf.

Parsons DESIS Lab (CC BY-NC-ND)

Frame it, or be framed

Het verzoek van de Parsons Design School riep bij mij een paar vragen op. Is Kennisland nou echt een lab? Of zien anderen Kennisland als een lab? En is dat laatste eigenlijk wel goed? Kortom: vragen over framen. Framen staat voor het gebruik van specifieke taal om gewenste associaties en wereldbeelden aan te wakkeren, waardoor een boodschap of idee aan overtuigingskracht wint. Het is een veelgebruikte overtuigingstechniek in de reclamewereld om menselijk koopgedrag te beïnvloeden. Bijvoorbeeld door melk neer te zetten als een ambachtelijk, bijzonder product in een sprookjesachtig verhaal. Framen gebeurt ook veelvuldig in de politiek. De juiste framing blijkt zelfs een belangrijke rol te spelen bij het succes van bijvoorbeeld de ‘participatiesamenleving’, waarin burgers door de overheid worden aangesproken op het nemen van eigen verantwoordelijkheden.

Specifiek taalgebruik verandert mee met de behoeftes van de maatschappelijke tijdgeest. Framen vertelt ons daarom iets over hoe er tegen bepaalde problemen wordt aangekeken. En meer nog over hoe mensen, bedrijven of organisaties graag willen dat anderen tegen een vraagstuk aankijken. Zo worden landen met veel arme mensen eerst derdewereldlanden, later ontwikkelingslanden, en nu lagelonenlanden genoemd. En ngo’s in deze landen deden eerst aan ontwikkelingssamenwerking, toen aan internationale samenwerking, en nu re-framen maatschappelijke organisaties zichzelf langzaam naar organisaties die aan ‘sociale innovatie’ werken (zoals bijvoorbeeld de Rockefeller Foundation). Of wat dacht je van de term ‘asielzoekers’? Ook wel geframed als politieke of economische vluchtelingen, en als gelukszoekers.

Het is van belang om te beseffen wanneer er wordt geframed, en door wie. Is het bijvoorbeeld de fabrikant zelf, of is het de klant? Daarnaast is het goed om te realiseren dat framen vaak sneller gaat dan de werkelijkheid kan laten zien. Als een fenomeen wordt geframed, betekent het niet dat het fenomeen werkelijk plaatsvindt. Neem het voorbeeld van de melkreclame, The Story of Milk. De producent FrieslandCampina wil graag laten zien dat ze een authentiek product maakt waarin het geluk van de koe en de consument centraal staan. Maar we weten allemaal wel dat koeien niet in de maneschijn in een groene wei staan, maar gewoon nog steeds in een megastal. Of ze gelukkig zijn? Geen idee. Daar gaat het niet om. Het idee dat de koe gelukkig is, verkoopt gewoon goed aan de consument, die liever geen schuldgevoel wil hebben bij het consumeren van een product. Dat drinkt anno 2014 gewoon lekkerder!

Frame verraadt hoe anderen naar de wereld kijken

Neem het frame ‘lab’. Hoe komt het dat Kennisland wordt gezien als lab? Kennisland is van oorsprong een organisatie die maatschappelijke veranderprocessen onderzoekt en faciliteert. Onze roots liggen in het promoten van de kenniseconomie. Met onze publicaties en bevindingen gingen we de bühne op om te lobbyen bij gemeentes en in Den Haag. Ook experimenteerden we met nieuwe concepten en oplossingen, zoals bijvoorbeeld Digitale Pioniers en Beelden Voor de Toekomst-parels. Dit alles doen we nog steeds. Maar de laatste tijd experimenteren we meer met de ontwikkeling van aanpakken en doelgroepen (bijvoorbeeld met social design in ons project met de vrouwenopvang), concepten (zoals het crowdsourcingplatform Voor je Buurt en het Social R&D Testbed) en leeractiviteiten (zoals Lab2). Blijkbaar wordt dit type werk door anderen herkend als werk dat bij een innovatielab hoort.

Waarom willen mensen Kennisland zien als een lab? Ik denk dat de labwerkvorm duiding geeft aan een publieke behoefte om te experimenteren met oplossingen voor ingewikkelde maatschappelijke problemen. Kennisland biedt daarin een herkenbare invulling. Dat is prima, het labframe brengt namelijk enkele voordelen met zich mee. Het vergroot onze digitale vindbaarheid, want er is een internationale ontwikkeling gaande waarin innovatielabs worden gezien als belangwekkende organisatievorm om maatschappelijke innovatie te bewerkstelligen. Het vergroot ook de begrijpelijkheid van een deel van ons werk. Het woord lab impliceert, veel beter dan ‘denktank’, dat we niet alleen kritisch nadenken, opiniëren en agenderen, maar ook dat we aanpakken uitproberen, en dat processen wel eens mislukken.

Maar geframed worden kent vooral nadelen. Het werkt bijvoorbeeld hokjesdenken in de hand. In het hokje ‘lab’ zou Kennisland alleen nog maar worden gezien als een organisatie waarin maar wat wordt gefröbeld, gespeeld en geëxperimenteerd. Terwijl we een organisatie zijn die zélf verandermethodes ontwikkelt en veel meer doet dan experimenteren. We onderzoeken, we publiceren, we lobbyen en we agenderen op bijeenkomsten. Daarnaast is het meeliften op een hype per definitie niet slim. Innovatielabs zijn slechts een modegril en de term wordt te pas en te onpas geclaimd, zoals de term ‘fabriek/factory’ al eerder werd gekaapt door de creatieve industrie. Die term bleek slechts tijdelijk hip, en zelfs een beetje hol. Dat kan met de term lab ook eenvoudig gebeuren, en dat gebeurt misschien nu ook al.

Kennisland is geen lab

Door anderen geframed worden, zegt weinig over wie je echt bent of wat je doet. Een frame zegt eigenlijk vooral iets over hoe anderen willen kijken. Of je Kennisland nu een lab, een denktank of een doetank noemt, het maakt voor wat we doen weinig uit. Framen doe je daarom gewoon het beste zelf. Dus bij deze: Kennisland is geen lab, maar een denktank met een maatschappelijke missie die óók lab-activiteiten onderneemt, omdat we vinden dat denken en doen samen moeten gaan, zeker in het sociale domein. Hierin volgen wij geen trends, omdat we ambiëren koploper te zijn in verschillende vakgebieden. Daarom ontwikkelen wij zelf nieuwe methodes voor onze lab-activiteiten. En lobbyen we bijvoorbeeld in Brussel voor een vrijer auteursrecht en onderzoeken we wat de (on)mogelijkheden zijn van sociaal ondernemerschap. Juist die veelzijdigheid tekent Kennisland, we zijn niet in één hokje te plaatsen. Het is dan ook prima als andere partijen Kennisland zien als een lab, maar zelf blijven we kritisch op het labconcept, zoals we op elk ander concept of andere aanpak waarmee we werken kritisch zijn.

Marlieke Kieboom 

Deze tekst heeft een Creative Commons Naamsvermelding-licentie (CC BY) en is gekopieerd van de Kennisland-website. Ga voor de volledige versie met afbeeldingen, streamers en noten naar https://www.kl.nl/opinie/framen-kun-je-beter-zelf-doen/

This text has a Creative Commons Attribution License (CC BY) and has been copied from the Kennisland website. For a full version with images, streamers and notes go to https://www.kl.nl/opinie/framen-kun-je-beter-zelf-doen/