In 2016 publiceerde de Europese Commissie een voorstel voor een nieuwe richtlijn voor auteursrecht in de eengemaakte markt. Velen hoopten dat deze richtlijn meer duidelijkheid zou scheppen in wanneer auteursrechtelijk beschermd materiaal wel en niet gebruikt mag worden in het onderwijs. Helaas was dit niet het geval. Daarom hebben we in 2017 de online campagne rightcopyright.eu gevoerd. Doel van de campagne was om handtekeningen op te halen voor een petitie die pleit voor een beter auteursrecht voor het onderwijs. Na drie maanden hebben we vanuit Europa meer dan 4500 handtekeningen opgehaald en de petitie gepresenteerd in het Europees Parlement.

Met het programma Amsterdammers, Maak je Stad!, dat voortkwam uit de iCapital-benoeming van Amsterdam, is een flinke slag gemaakt met het versterken van bottom-up innovatie. Na een grondige campagne en het doornemen van de 475(!) inschrijvingen gingen we met 37 initiatieven een ontwikkeltraject in, waarbij vaardigheden als impact bepalen, partnerschappen bouwen en communiceren centraal staan. In 2018 zet Kennisland dit programma samen met onze partners voort en werken we aan nieuwe en effectievere samenwerkingen tussen overheden, bedrijven, kennisinstellingen en stadmakers onder het mom van de ‘Amsterdam Approach’.

Na alweer vier jaar LinC is er een levendig netwerk van 140 leiders in cultuur die elkaar zowel fysiek als digitaal opzoeken en consulteren, masterclasses organiseren, elkaar inspireren, internationale leer- en werkbezoeken afleggen en elkaars loopbaan stimuleren. Onder deelnemers constateren we een sterke toename van arbeidsmobiliteit in een sector waar de mobiliteit traditioneel laag is. In vier jaar is het aantal aanmeldingen voor het programma gegroeid naar 900. Er waren helaas maar 140 plaatsen te vergeven. Tot slot geven deelnemers zelf en hun leidinggevenden aan dat het programma een grote impact heeft gehad op het verbreden van de horizon, het aanscherpen van visie en op het handelen als professional en als leider in cultuur.

Voor de European Social Innovation Competition verzorgden we voor het vijfde jaar op rij het mentorprogramma. Dit jaar was het thema digitale ongelijkheid: hoe kunnen we ervoor zorgen dat iedereen de vruchten plukt van digitale vooruitgang? Via matches met coaches en een intensief academy-programma in Madrid werden dertig semi-finalisten klaargestoomd om hun innovatieve ideeën in daadwerkelijke initiatieven om te zetten. Zo keken ze naar de impact die ze beoogden, de methodes die ze daarvoor inzetten, en hoe je snel van kleine experimenten kunt leren. De tien finalisten stonden in oktober op het podium in Brussel. De drie winnaars ontvingen ieder een geldprijs van € 50.000.

Om ervoor te zorgen dat gedigitaliseerd cultureel erfgoed ook daadwerkelijk wordt gebruikt hebben we, samen met onze partners Parkers, Europeana en Sara Kolster, de browserextensie Art Up Your Tab ontwikkeld. Elke keer als je een nieuw tabblad opent, verschijnt een mooi prikkelend beeld afkomstig uit één van de vele gedigitaliseerde collecties vanuit de hele wereld. In een jaar tijd is de extensie ruim 3000 keer geïnstalleerd en zijn de afbeeldingen meer dan vier miljoen keer bekeken. De plug-in is niet meer alleen beschikbaar voor Chrome, maar ook voor Firefox. We verwachten dan ook dat het aantal gebruikers verder zal blijven stijgen.

In Broedplaats010 werkten de eerste twee lichtingen ambitieuze Rotterdamse leraren uit verschillende sectoren samen aan hun persoonlijk leiderschap, de ontwikkeling van hun netwerk, en aan initiatieven om innovatieve oplossingen te vinden voor lokale prangende onderwijsvraagstukken. De eerste lichting heeft initiatieven ontwikkeld op het gebied van kansengelijkheid (zoals de Heldenbrigade), het benutten van het school- en wijknetwerk en het stimuleren van leraren om meer van elkaar te leren. De tweede lichting heeft het stokje overgenomen en werkt door aan vernieuwend, motiverend en inclusief onderwijs. Met een derde lichting op komst wordt Broedplaats010 steeds zichtbaarder als uitdagende leeromgeving voor Rotterdamse leraren.

Wat eind 2016 begon als een experiment om community arts als verbindende factor te gebruiken voor de versnipperde arbeiderswijk Kreta, in het tiende district in Wenen, mondde in 2017 uit in een onmisbare plek voor lokale samenwerking tussen buurtbewoners, welzijnsorganisaties, kunstenaars en onderzoekers. Liebes Kreta was onder andere de voedingsbodem voor een jaarlijks terugkerende vierdaagse Olympiade en een sociaal alternatief voor gokken dat een design-award won. Het project gaat verder als creatieve experimenteerruimte voor samenwerking in de Ankerbrotfabrik.

Tijdens de Out of Office gaan we in gesprek over onderwerpen die we belangrijk vinden en waar we meer over willen leren. Afgelopen jaar zijn wij door middel van deze maandelijkse bijeenkomsten in gesprek gegaan met meer dan 300 mensen over uiteenlopende onderwerpen. Van ouderenzorg tot uitsluiting en van nieuwkomersonderwijs tot auteursrechthervorming. Hier hebben we inspiratie opgedaan voor nieuwe projecten, nieuwe connecties gemaakt en nieuwe inzichten opgedaan dankzij experts en ervaringsdeskundigen, maar ook dankzij kunstenaars, muzikanten, beleidsmakers, docenten en alle andere aanwezigen.

Met het programma Open Overheid in de Praktijk – Aardgasvrije wijken gingen we samen met vijf gemeenten op pad om te onderzoeken hoe een ‘open overheid’ eruit ziet tijdens een complexe transitie zoals de warmtetransitie. Hoe zorgen we er gezamenlijk voor dat in 2050 alle zeven miljoen huishoudens aardgasvrij zijn? Hoe doe je dat op een democratische manier en houd je rekening met voorkeuren van bewoners? Belangrijke conclusie was onder meer hoe het concept ‘open overheid’ vaak rigide wordt geïnterpreteerd en zodanig weinig handzaam is voor gemeenten midden in transities. Daarnaast vereist openheid inzicht in hoe te schakelen tussen tussen de verschillende rollen die de overheid vervult – iets waar nog veel terrein gewonnen kan worden.

Hoe zorg je voor activiteit, sociaal contact en onderling vertrouwen in een buurt waar klachten en meldingen van overlast lange tijd hoofdonderwerp van gesprek waren? Tijdens ons lab in De Aker speelden de verhalen van bewoners een centrale rol bij het verbeteren van het contact tussen bewoners, stadsdeel Nieuw-West en professionele organisaties. Plaatsmakers resulteerde daarmee in drie nieuwe initiatieven die werken aan de verhoudingen in de wijk. Eén van deze initiatieven is het door bewoners gerunde Ecucollectief dat doorlopend activiteiten voor De Aker organiseert met als vuurdoop het best bezochte buurtevenement ooit in deze wijk: de Aker Buurt Safari.

Niemand is leraar geworden om de hele dag lijstjes in te vullen. Toch bezorgt administratie leraren onnodig hoge werk- en regeldruk. In opdracht van OCW is Kennisland met vijf po-scholen en één vo-school vanaf januari begonnen met het schrappen van overbodige administratieve taken, zodat leraren weer tijd hebben voor wat ze het liefste doen: lesgeven. We hebben gezien dat snijden in de regeldruk goed mogelijk is als leraren de ruimte en het vertrouwen krijgen van de Inspectie van het Onderwijs, hun schoolleiders en schoolbestuurders. Ons advies op het gebied van regeldruk: less is more. Het traject met de zes scholen vormde de basis van een toolkit Regels Ruimen en een handreiking Ruimte in regels zodat ook andere scholen hiermee aan de slag kunnen.

Ook in 2017 werden we benaderd door verschillende internationale partijen om onze kennis en ervaringen optimaal te delen. We hebben in verschillende contexten over het werk en de projecten van Kennisland verteld. Zo organiseerden we een driedaagse workshop voor Finse stadmakers en een workshop voor de directeuren van het Finse innovatiefonds Sitra. We ontmoetten de Zweedse organisatie Vinnova en het Social Entrepreneurship Forum, en ook uit Azië ontvingen we gasten: Seoul Digital Foundation, Social Innovation Park uit Seoel en een Koreaanse delegatie met SIX kwamen op bezoek om te leren over samenwerken met inwoners in steden.

In plaats van beleidsmakers, vroegen we 250 mbo- en hbo-studenten om oplossingen te bedenken voor de soms moeizame doorstroom van mbo naar hbo. Deze studenten hebben hun eigen ervaringen omgezet in iets positiefs, want onder begeleiding van Kennisland ontwierpen ze 29 plannen voor een betere doorstroom. Dankzij StudentLab betrekken steeds meer onderwijsinstellingen hun studenten voortaan bij organisatorische vraagstukken en het maken van beleid. Deze aanpak, om eindgebruikers een stem te geven en hun ervaringen serieus te nemen, is een mooi voorbeeld voor organisaties in andere sectoren zoals de zorg.

Om het lerend en vernieuwend vermogen van leerlingen, leraren en scholen te versterken, experimenteerde Kennisland in het schooljaar 2016/2017 met de Spring High Expeditie. Samen met Spring High, een onderwijsinitiatief in Amsterdam Nieuw-West voor leerlingen van 10 tot 16 jaar, onderzocht Kennisland hoe school en buurt samen kunnen werken aan de uitdagingen in en van de wijk. Veertig leerlingen werkten aan oplossingen voor vraagstukken rondom toerisme voor acht verschillende opdrachtgevers. Ter afronding presenteerden ze in juni hun resultaten aan een groot publiek.

Een groeiende beweging vernieuwende leraren en impactvolle stadmakers van Finland tot Korea, een levendig netwerk van leiders in cultuur, gemeentes die nadenken over de complexe warmtetransitie en meer dan 4500 handtekeningen voor een beter auteursrecht voor onderwijs. In 2017 werkte Kennisland opnieuw aan effectieve aanpakken om tot duurzame maatschappelijke vernieuwing te komen.

Ook voor 2018 liggen er mooie plannen. Zo willen we, naast de thema’s waarop we al veel werk doen, steden inclusiever maken door onder meer democratische vernieuwing en slimmere oplossingen voor het huisvestingsvraagstuk. Ook de maatschappelijke effecten van technologie krijgen fors meer aandacht in 2018: vraagstukken rond privacy en de toekomst van werk raken direct aan onze missie. Tot slot zien we dat veel kwetsbare groepen tussen wal en schip vallen en is er te veel armoede en eenzaamheid – Kennisland zet zich in tegen deze en andere vormen van ongelijkheid.

Bekijk onze ambities voor het nieuwe jaar!

In de afgelopen jaren heeft technologie een steeds grotere rol binnen onderwijsprocessen gekregen, maar er is relatief weinig inzicht in de maatschappelijke gevolgen van deze ontwikkeling. In 2018 gaan wij ons daarom verdiepen in de privacyaspecten van leerlingvolgsystemen en online leeromgevingen. Terwijl deze systemen een steeds belangrijkere plek in het onderwijs innemen, is er nauwelijks zicht op hoe uitgevers, scholen en andere aanbieders met de resulterende datastromen omgaan. Samen met alle betrokken partijen zullen wij ons in de uitvoeringspraktijk verdiepen met het doel om scholen en uitgevers te helpen deze systemen op een verantwoorde manier toe te passen.

Het gaat goed met steden. Zo groeide de werkgelegenheid spectaculair. Maar het succes van de stad leidt ook tot ongewenste effecten zoals gentrificatie, segregatie en ongelijkheid. Deze complexe stedelijke vraagstukken vragen om nieuwe samenwerkingen, ruimte voor experiment en alternatieve manieren van beleid maken. Wat voor governance is er nodig in een stad die succesvol, maar ook open en inclusief wil zijn. Welke rol spelen overheid, burgers, maatschappelijke initiatieven en bedrijfsleven daarin? In 2018 werken we aan deze vraagstukken en onderzoeken we nieuwe manieren om alle ervaring en expertise in de stad daarbij te betrekken.

In 2018 neemt de Europese Unie belangrijke beslissingen die de auteursrechtelijke kaders voor het komende decennium bepalen. Samen met onze partners blijven wij strijden voor een auteursrecht dat voldoet aan de eisen van de digitale samenleving. Wij maken ons in de aankomende maanden hard voor meer mogelijkheden voor erfgoedinstellingen om hun collecties online te tonen en voor meer ruimte voor innovatief onderwijs en onderzoek. We blijven vechten tegen verplichte uploadfilters voor online platforms die fundamentele rechten belemmeren.

We kijken verder dan wat er op dit moment in Brussel op tafel ligt en gaan we aankomend jaar op zoek naar antwoord op de vraag: Hoe moeten de auteursrechtelijke kaders worden ingericht zodat zij ruimte laten voor toegang tot informatie en cultuur en tegelijkertijd ook creativiteit stimuleren?

In 2018 willen we meer ruimte en aandacht voor nieuwe samenwerkingen binnen het onderwijs, tussen verschillende schooltypen en tussen onderwijs en samenleving. We werken aan vernieuwend leiderschap van alle betrokkenen zoals leerlingen, leraren, schoolleiders én besturen. Dat houdt onder meer het doorbreken van de eilandcultuur in, en bouwen aan nieuwe lerende gemeenschappen die bijdragen aan onderwijs voor een open en inclusieve samenleving. Die lerende gemeenschappen kunnen tijdelijk en experimenteel zijn of juist het begin van een meer structurele verandering. Hiervoor zetten we het begrip ‘tussenruimte’ in. Deze tussenruimte schept tijd en ruimte voor ontmoeting, bezinning en vernieuwing. Komend jaar onderzoeken we hoe deze tussenruimtes vorm kunnen krijgen in en rondom het onderwijs.

We laten de crisis achter ons: de werkloosheid daalt en koopkracht stijgt. Maar niet iedereen deelt mee in vooruitgang en welvaart en op veel gebieden groeit de ongelijkheid in Nederland en wereldwijd. Kennisland streeft naar maatschappelijke vernieuwing met iedereen en voor iedereen. Dit jaar gaan we aan de slag met jongeren die buiten het systeem vallen, de stroom van nieuwkomers in de samenleving, armoedevraagstukken en de kansen die ‘een leven lang leren’ biedt als die ambitie echt voor iedereen geldt. Hoe kunnen we vanuit nieuwe samenstellingen en invalshoeken zorgen dat de kloof tussen bevolkingsgroepen niet vergroot wordt, maar juist kleiner wordt?

Wij zien grote urgentie om anders te kijken naar wat goede zorg is en hoe we ook in de toekomst goede zorg organiseren. In verpleeghuizen, maar ook in buurten. Nog te vaak wordt gepraat óver in plaats van mét de betrokkenen. Dit is niet de manier om zorg dichter bij mensen te brengen. Wij willen weten wat er gebeurt als zorg écht aansluit bij de persoon die het nodig heeft. Want we denken dat vernieuwing veel meer is dan de basis op orde hebben en het huidige systeem optimaliseren.