Culturele inteelt en de vruchteloze zoektocht naar authenticiteit
Waarom zijn weckpotten met muntwater eerst niet aan te slepen in de hipste barretjes en staan ze niet veel later in de koopjeshoek van de Xenos? Waarom zijn barista’s en beard barbers heel normaal geworden onder hippe stedelingen (hipsters) in nauwelijks een jaar tijd, en waarom zie je toch overal onafgewerkte bakstenen muren en pijpleidingen aan het plafond? Deze alom geïmiteerde monocultuur overvalt me de laatste tijd. Is de ‘verhipping’ van onze omgeving en onszelf niet eens klaar? Is de huidige collectieve zoektocht naar authentieke ervaringen++Authentiek?Alles lijkt puur, oer, rauw en ambachtelijk te moeten zijn op dit moment., waar velen van ons zo druk mee lijken te zijn, een farce? Ik onderzoek deze vragen aan de hand van twee invalshoeken: culturele inteelt en lifestyle als vijand van authenticiteit.
Het platte achterhoofd van onze stedelijke cultuur
Als ik door Amsterdam loop, valt me op dat de nieuwe zaken die de oude vervangen nogal op elkaar lijken. Dezelfde frisbruisende Gemütlichkeit, dezelfde quasi-handgeschreven lettertypes++Hipsterlogo’sZie ook deze hilarische hipsterlogogenerator. op de ramen, dezelfde hippe werkstudenten achter de bar die zich meer lijken te bekommeren om de smaak van hun nieuwe kale smoothie, banana bread of pulled pork op een pistolet van spelt, dan om dorstige klanten zoals ik. Loop in een rechte lijn van het Centraal Station naar het Mercatorplein en je ziet de gentrificatie aan je voorbijtrekken. Plak een sticker met pop-up store op je raam en je bent spekkoper. Alles wat nieuw is lijkt op elkaar, maar dat gold natuurlijk ook voor alles wat vroeger nieuw was. Het vervelende van hippe plekken is dat ze zo verdomd positief en vrolijkIs er sprake van cultuurmoeheid en ideeënarmoede? Kunnen we zelf echt niks meer bedenken, of hebben we dat nooit gekund? zijn. Je kunt er maar moeilijk een hekel aan hebben. Alhoewel, in Londen kreeg een hippe ontbijtzaak++Cereal Killer CafeLees hier het onthutsende verhaal van het bedreigde Cereal Killer Cafe. het zwaar te verduren toen 200 protestanten de ramen bekladden en sluiting eisten.
Is er sprake van cultuurmoeheid en ideeënarmoede? Kunnen we zelf echt niks meer bedenken, of hebben we dat nooit gekund? In een paar jaar tijd zijn de buitenwijken van Amsterdam ‘binnenwijken’ geworden en daarmee ook matige kopieën van de avant-garde in Brooklyn, Shoreditch of Friedrichshain. Er is sprake van culturele inteelt; iedereen kijkt van elkaar af. En dat terwijl de drang om met iets nieuws te komen++La DistinctionWant de kleinere steden worden steeds beter in kopiëren. Een hype legt de route Brooklyn – Amsterdam – Purmerend steeds sneller af. En wie wil er nou op Purmerend lijken? Lees de distinctietheorie van Bourdieu er maar op na. – om “iets nieuws neer te zetten” – toeneemt, met een te grote omloopsnelheid van stijlen als gevolg. De stad verandert gestaag in een aaneenschakeling van gekopieerde concepten en formules: een oninteressante, gevormsnoeide wereld waarin niks echt is, maar alles echt wil lijken.De stad verandert gestaag in een aaneenschakeling van gekopieerde concepten en formules: een oninteressante, gevormsnoeide wereld waarin niks echt is, maar alles echt wil lijken. Authenticiteit is gedegradeerd tot decoratie. Dit geldt niet alleen voor de omgeving, maar ook voor de mensen zelf. Als niemand een hipster++Hipster op zijn retour‘Hipster’ is inmiddels bijna een geuzennaam geworden. Maar de opvolgers staan al klaar. Lees in dit vermakelijke essay van Aaf Brandt Corstius over de Yuccie, de Slashie, de Testosteronintellectueel, de Proto-hipster en andere menstypes. wil zijn, waarom zie ik er dan zoveel op straat? We willen zó graag authentiek, waarachtig en uniek zijn. Maar de zoektocht naar authenticiteit lijkt in zichzelf een formule geworden.
De paradox van graag authentiek willen zijn
Wat is authenticiteit eigenlijk? Zijn Chinees-Indische restaurants authentiek, omdat elk dorp in Nederland er een heeft? Omdat ze er, wars van modetrends, al vijftig jaar hetzelfde uitzien? Authenticiteit heeft zeker iets te maken met standvastigheid en oorspronkelijkheid, maar moet je niet verwarren met nostalgie. De perfect getrimde, maar toch nonchalante baard, de racefiets uit de jaren zeventig, de moestuin met vergeten groenten, de kekke koffergrammofoon: alle pogingen tot echtheid, traditie en ambacht. Maar dingen uit het verleden afstoffen en omarmen is per definitie niet authentiek als iedereen dit opeens gaat doen. Het paradoxale is: hoe meer mensen authentiek proberen te zijn, hoe minder goed het lukt.Hoe meer mensen authentiek proberen te zijn, hoe minder goed het lukt. Ik worstel zelf ook met deze paradox. Want eigenlijk vind ik afgebladderde muren en van die grote, bolle, groene wijnflessen best mooi. Het probleem ontstaat als je ze opeens overal ziet. Maar wat maakt het mij eigenlijk uit dat heel veel mensen hetzelfde mooi vinden? Ik ben overduidelijk net zo hard op zoek naar authenticiteit, bij mezelf én bij anderen.
Het streven naar het unieke is niet nieuw. De negentiende-eeuwse romantiek++RomantiekLees hier meer over het romantische gedachtengoed. benadrukte en waardeerde al het eigene en onderscheidende van individuen en groepen. Alleen lukt het ons niet zo goed, want we zijn kuddedieren. Onze zoektocht naar authenticiteit bestaat eerder uit het lafhartig, maar nauwkeurig imiteren van wat wij denken dat authentiek is. Denk aan de onstuitbare opmars van barbershops, thuisbrouwerijen en de bewust onafgewerkte ‘industriële’ interieurs. Wij laven ons massaal aan blogs, tijdschriften en televisieprogramma’s die deze zogenaamde oorspronkelijkheid verheerlijken. Lifestyle is niks meer dan adoptie van een modegril en daarmee de vijand van authenticiteit.Lifestyle is niks meer dan adoptie van een modegril en daarmee de vijand van authenticiteit. Of zoals P.F. Thomése het treffend verwoordde++BronUit een briefwisseling tussen P.F. Thomése en Joost de Vries in De Groene.:
“Lifestyle is de esthetische uitdrukking van een ethisch ideaal: het perfecte leven. Niet: zo ben ik. Maar: zo wil ik zijn. In die zin is het lifestyleplaatje een parodie op het volmaakte leven, een kitschachtige samenvatting van iets wat niet bestaat.”
[…]
“Al die über-zelfbewuste lege poppetjes die ons – en zichzelf! – willen doen geloven dat ze echte mensen zijn, die zichzelf zo goed kunnen nadoen dat ze echter dan echt lijken. Het is de echtheid van studiolicht, van de visagie, de lifestyle, de eigen Facebookpagina, de make believe. Waar iedereen zichzelf zo vaak herhaalt dat hij ten slotte wel waar móet zijn.”
We zijn in de eenentwintigste-eeuwse wegwerpcultuur++WegwerpcultuurDe omloopsnelheid van stijlen is nog nooit zo groot geweest. We storten ons van de ene hype in de andere, naarstig zoekend naar houvast. zo getraind in het reflecteren++Tragiek van reflectieRousseau (die als een van de eerste het begrip ‘authenticiteit’ ging bevragen), was van mening dat we sinds de zondeval zijn gestraft en behept met het verlies van onze onschuld door het onvermijdelijke vermogen om te reflecteren. Iemand die reflecteert doet niet ’natuurlijk’. Hij doet zich anders voor dan hij is. Meer lezen over ‘de ethiek van de authenticiteit’? In dit proefschrift van Saskia Pieterse staat een en ander helder uitgelegd (vanaf p.86). op onze omgeving en onszelf, in het herkennen (en adopteren) van concepten en formules, dat ik me afvraag of we authenticiteit überhaupt zouden herkennen als we er met onze neus bovenop stonden. Authenticiteit vergt dat we ons losmaken van wat is, en ons overgeven aan wat zou kunnen zijn – zónder het te willen bedenken.Authenticiteit vergt dat we ons losmaken van wat is, en ons overgeven aan wat zou kunnen zijn – zónder het te willen bedenken. Wie authentiek wil zijn moet ophouden met continu reflecteren op zijn omgeving en de spontaniteit (het experiment, de naïviteit, de verwondering) weer een kans geven. Maar spontaniteit is eng, het biedt geen houvast. Misschien moeten we daarvoor eerst een comfortabele, veilige wereld scheppen waarin we ons thuisvoelen, door alles te overgieten met een prettig, fris, mooi, onschuldig, warm en herkenbaar sausje; het hipster-sausje dus.
Ik zou willen zeggen (ook tegen mezelf!): ontdoe je van het juk van de tijdsgeest en bedenk zelf eens iets. Bedenk eens wat je echt raakt of bezielt, wat je mooi vindt, wat je onderscheidt van anderen of juist wat je met hen verbindt. Als je dan nog steeds uitkomt op een Peaky Blinders-kapsel, een retro-baard of een long board, vind ik het helemaal prima, maar echt geloven doe ik je niet.
Marcel Oosterwijk
