De Economische Agenda: innovatief en cross-mediaal, maar snijdt het ook hout?
“Ik zal u vertellen: ik ga ook kijken wat ik ermee kan doen!” Deze woorden sprak de minister van Economische Zaken, Maria van der Hoeven, woensdag 27 juni als slot van haar openingsbetoog tijdens de presentatie van de Economische Agenda. In de grote vergaderzaal van de SER – sinds 1950 het centrale podium van sociaal-economisch overleg – leek de vrijblijvende ambtelijke formulering van haar woorden het positief gestemde publiek gelukkig niet echt te raken. Een diverse mix van toehoorders bestond uit beleidsmakers, journalisten, ondernemers en bovenal: Volkskrantlezers! Want daar ging het om bij de presentatie van de Economische Agenda: input van de krantenlezer in het debat over de toekomstige uitdagingen voor de Nederlandse economie. Mensen waren laat in de middag van heinde en verre naar Den Haag getrokken, sommigen met het zweet nog op hun voorhoofd van de bijbehorende lichamelijke inspanning.
De Economische Agenda is een crossmediaal project dat in september 2008 door de Volkskrant i.s.m. Nicis, Spring Associates en Kennisland werd gelanceerd om lezers onder leiding van een speciaal samengesteld panel van Wijzen te betrekken bij het debat over de economische toekomst van ons land. Toen in dezelfde periode in volle hevigheid de kredietcrisis losbarstte, waren de randvoorwaarden voor een scherpe discussie compleet: crisis, debat en de noodzaak tot het formuleren van een nieuwe toekomstvisie. Belangrijke agendapunten waren duurzaamheid, stimuleren van ondernemerschap, heropvoeding van de elite, krapte op de arbeidsmarkt, en scholing van de nieuwe generaties. Het kan aan de omgeving liggen, maar na deze bijeenkomst wist ik het zeker: ik heb de woorden innovatie en creativiteit de afgelopen maanden vaker gehoord dan in de zesentwintig jaar ervoor.
Alexander Rinnooy Kan, voorzitter van de SER, begon zijn welkomstwoord met de notie dat ‘zijn huis’ wel de meest logische plaats was voor het afhandelen van de Economische Agenda. Later werd dit met lichte ironie in twijfel getrokken door de voorzitter van het panel en directeur van de Argumentenfabriek, Frank Kalshoven. De SER was toch juist altijd hét bolwerk van gesloten overleg geweest!
De timing was voor de Volkskrant uitmuntend, aangezien het succes van het project levend bewijs vormde om de observaties van de Commissie Brinkman te ontkrachten. De commissie liet zich deze week hard uit over het gebrek aan innovatief vermogen van de geschreven pers. Dat het initiatief van de Economische Agenda door honderden lezers in de afgelopen maanden gesteund is met legio creatieve ideeën en een forse opkomst bij verschillende debatten in den lande, was daarbij een mooie opsteker. Interessant feit was ook dat beleidsmakers vanuit verschillende invalshoeken waren komen luisteren naar de ideeën die er vanuit het maatschappelijk betrokken lezerspubliek naar voren kwamen.
De discussie werd ingeleid door Wiebe Draijer van adviesbureau McKinsey en Rens van Tilburg van de Adviesraad voor Wetenschaps- en Technologiebeleid. De eerste presenteerde een strakke PowerPoint met een aansprekende titel: “Sterker uit de storm.” Daarop volgde een stroom van curven en tabellen. Het kwam erop neer dat de crisis hevig was, maar dat gemiddelde lange termijn trends zich door economische crises in het verleden niet drastisch uit het veld hebben laten slaan. De groei zal zich dus waarschijnlijk herstellen. Ondanks deze dubbelzijdigheid hebben we in Nederland een afschrikwekkend hoge schuld per hoofd van de bevolking, de op een na grootste exportafhankelijkheid in Europa en een financiële sector die de hardste klappen heeft gekregen in vergelijking met andere Europese landen. Het gewoonlijk peperdure, maar voor het aanwezige publiek eenmalig kosteloze advies luidde dat we lange termijnvisie moeten ontwikkelen en daarbij praktische korte termijnacties moeten ondernemen.www.trouw.nl/groen/nieuws/duurzamehonderd/
Rens van Tilburg volgde. Gewapend met een stapel papier beklom hij de preekstoel. Zijn eerste zinnen kwamen er misschien wat onzeker uit, maar toen hij in zijn verhaal kwam, smeet hij de morele en filosofische retoriek door de zaal. John Stuart Mill’s rechtvaardigheidsprincipes werden erbij gehaald en het geloof in de Invisible Hand van Adam Smith werd geproclameerd. Tot mijn opluchting kwam de oproep voor meer ‘sense of urgency’ voor duurzaamheid ook nog ter tafel. Rens kwam op stoom. Er bleken in de top100 duurzaamheidsgoeroe’s alleen maar oude grijze heren te zitten en even later werd ons de spiegel voorgehouden waarin we zagen dat we allemaal kuddedieren zijn en onszelf moeten dwingen om te blijven nadenken, willen we nog iets met Nederland bereiken. De oplossingen werden ook alvast aangedragen: meer morele autoriteit in toezicht, nieuwe bloedgroepen in belangrijke functies en iedereen een verhandelbaar CO2-quotum.
Ondanks de abstracte terminologie die werd gebruikt, barstte een warm applaus los.
Direct kwamen de discussie op gang onder leiding van het panel. Het ging over nieuwe vormen van kapitalisme, onze toekomst als museumland, diversiteit, professionalisering van commissarissen, de macht van het geld, bredere maatstaven voor welvaart, inzetten op vakscholen, de rol van creatieve industrie, de geest van Jan Salie en een speciale reisorganisatie voor Chinese toeristen. Het was duidelijk dat het principe van ‘Wisdom of the Crowds’ in dit project uitstekend tot zijn recht kwam. De opmerkingen waren interessant maar liepen wel nogal uiteen. Waar was de rode draad in deze Agenda?
Onherroepelijk drong zich na het evenement de vraag op hoe de energieke stemming tijdens de presentatie van de Economische Agenda zich verhoudt met de crisis van vandaag de dag. Ontslagen die in groten getale vallen, economische stagnatie en oplopende nationale schulden zijn acute problemen. Oplossingen die werden geformuleerd waren onder meer een investeringsbank voor duurzame initiatieven, wetenschappers ondersteunen bij het opzetten van ondernemingen, het professionaliseren van commissarissen, demotie van oudere werknemers, het formuleren van alternatieve maatstaven voor economische groei, en het VMBO meer inrichten als vakscholen. Ben ik heel cynisch als ik denk dat het merendeel van deze suggesties abstract, politiek onhaalbaar of geen ‘root cause’ aanpak is?
Veel onderwerpen, enkele reacties van het panel van Wijzen en veel rode wangen later, leidden toespelingen van sprekers naar witte wijn en het publiek naar de eindstreep. De zaal liep leeg, en ik zakte weg in mijn stoel. Wat was er nou eigenlijk bereikt? Wat dachten de stille, aandachtige mensen die ik nog niet of terloops had gesproken? Waren ze stil omdat ze over de economische uitdagingen en het nieuwe kapitalisme zo hun eigen ideeën hadden? Was het hen niet concreet genoeg, hadden ze radicalere uitkomsten verwacht, of vroegen ze zich misschien ook af of de uitkomsten wel hout zouden kunnen snijden? Eén ding is zeker: om ervoor te zorgen dat de Economische Agenda geen Retorische Agenda wordt, zullen we met z’n allen nog flink de handen uit de mouwen moeten steken..
Recensent: Christophe Laseur
