Pleidooi voor de dialoog als afrekencriterium
Deze column verscheen eerder in het Jaarboek Actieve Cultuurparticipatie 2010 van het Fonds voor Cultuurparticipatie.
De manier waarop erfgoedinstellingen worden afgerekend door overheid en fondsen is niet ‘digital economy proof’. Een hoofdcriterium voor subsidies is nog vaak het fysieke bereik: hoeveel bezoekers zijn er? Veel interessanter – en relevanter – is het om deze zogenaamde afrekenmodellen aan te passen aan de kwaliteit van de relatie met bezoekers. Hoe is de interactie met de bezoekers en de kwaliteit van de relatie? Deze dialoog zou het ‘afrekencriterium’ moeten zijn en kijken naar het online bereik is hiervoor een zinvol middel.
Met de komst van Web 2.0 is er voor cultureel erfgoedinstellingen een hele nieuwe wereld van mogelijkheden ontstaan om deze dialoog aan te gaan. Steeds meer instellingen hebben hun collectie gedigitaliseerd en verkennen de mogelijkheden van nieuwe media. Participatie en interactie zijn vanzelfsprekend in deze ontwikkeling. Overheden, maar ook fondsen, doen er goed aan deze nieuwe mogelijkheden mee te nemen in hun afrekenmodellen of subsidie-eisen. De relatie tussen instellingen en bezoekers is definitief veranderd: ze vinden elkaar niet langer alleen tussen de muren van een instelling maar over het hele web.
Zo heeft het Amsterdams Historisch Museum het initiatief genomen tot Buurtwinkels.ahm.nl, waarop traditionele buurtwinkels centraal staan. Op de site worden verhalen verzameld, winkeleigenaars geportretteerd en activiteiten met buurtmusea ondernomen. Op deze manier zoekt het museum verbinding met de stad Amsterdam en haar inwoners.
Een ander voorbeeld. Tijdens Wiki loves art/NL veranderden bezoekers van toeschouwers in producenten. Ze werden collectiefotografen die ieder op hun eigen manier, een collectiestuk vanuit een heel ander oogpunt benaderden. Deze beleving hield niet op bij de museummuren, ook thuis werd verder gewerkt aan foto’s. Door deze te uploaden naar Flickr stelden bezoekers opeens hun eigen werk ten toon en kregen waardering. Er ontstond discussie met andere fotografen, maar ook met musea. Voor musea bleek dit project de kans te zijn om in dialoog te raken met haar bezoekers. Online ontmoetten en spraken zij elkaar via Flickr of e-mail. Offline tijdens de vele evenementen die rondom het project werden georganiseerd. Ook na afloop blijven de Wiki loves art/NL musea de dialoog zoeken, zo nodigde het Maritiem Museum Rotterdam deelnemers uit om foto’s te maken voor het Maritiem Museum Magazine.
Een vergelijkbare relatie tussen instelling en bezoeker ontstond in de wedstrijd ‘Celluloid Remix’. In deze wedstrijd daagde EYE Filminstituut Nederland deelnemers uit om een remix te maken uit de collectie ‘Vroege Nederlandse film’. Vol overgave bewerkten maar liefst 45 inzenders het erfgoedmateriaal tot verrassende nieuwe films. Ook hier werd een podium gecreëerd voor de bezoekers; online via de website en offline door de films van de winnaars in première te laten gaan tijdens het Nederlands Filmfestival.
Ondanks dat er steeds meer van dit soort initiatieven georganiseerd worden in het erfgoedveld, vormen ze nog geen structureel onderdeel van de kernactiviteiten van een instelling. Bovenstaande voorbeelden laten zien dat juist deze activiteiten zorgen dat de actieve participatie van mensen gestimuleerd wordt. Door de afrekencriteria aan te passen kunnen overheden en fondsen deze fundamentele verandering in het erfgoedveld stimuleren. Dat is belangrijk omdat instellingen op deze manier hun bestaande, en nieuwe doelgroepen, beter bereiken en betrekken bij hun activiteiten.
Zo was Michele Ahin, een van de Wiki loves art/NL winnaars, altijd al geïnteresseerd in fotografie. Maar speciaal voor dit project maakte ze een Flickr-account aan en ging ze op pad. Haar eigen woorden op de Wiki loves art/NL site laten zien hoe belangrijk het is dat deze nieuwe vorm van participatie in het erfgoedveld gestimuleerd wordt:
‘Ben erg blij dat ook ik een winnende foto hier heb. Vond het een ontzettend leuk project en ben trots een bijdrage te kunnen leveren aan het cultureel erfgoed. Heb zelf tijdens dit project ook heel veel geleerd over fotografietechnieken, maar ook veel over cultuur en historie. Dank aan iedereen (organisatie en musea) die dit mogelijk heeft gemaakt.’
