Tijd voor een open publieke omroep!
Op 27 maart publiceerde de Raad voor Cultuur haar advies voor een toekomstbestendige publieke omroep. Staatssecretaris Sander Dekker (Media) had de Raad hier vorig jaar juli opdracht toe gegeven. Het advies, dat onder leiding van Inge Brakman (oud-voorzitter Commissariaat voor de Media) tot stand gekomen is, draagt de titel De Tijd staat Open. De Raad bepleit een open bestel waarin het publiek toegang moet krijgen tot de publiek gefinancierde content. Is de toekomst van onze publieke omroep er een op basis van de principes van Creative Commons?
Publieke omroep negeert ontwikkelingen
De Raad constateert dat de publieke omroep in veel opzichten goed functioneert, maar aan slijtage onderhevig is. Sterker nog, hij negeert ontwikkelingen in de samenleving waardoor haar legitimatie ter discussie staat. De publieke omroep bereikt de jongere generatie niet, het politiek draagvlak wordt steeds kleiner, bestuurders in plaats van makers maken de dienst uit, en de kwaliteit van de programmering verzwakt door teruglopende inkomsten.
De Raad wil dat de publieke omroep weer teruggegeven wordt aan de samenleving. Uiteindelijk is het het publiek, de samenleving, die eigenaar en opdrachtgever is: “verbinding door verbeelding van cultuur in Nederland, ter bevordering van (inter)nationaal burgerschap en democratie”. Een zogenaamde return on society met de publieke kernwaarden: onafhankelijk, voor iedereen, openheid & transparantie, en innovatie als grondslag. Openheid & transparantie en innovatie worden door de Raad nieuw toegevoegd.
Contract met de samenleving
Volgens de Raad moet de organisatievorm hervormd worden: ‘NPO nieuwe stijl’. De NPO moet zich meer opstellen als een netwerkorganisatie die samenwerkt met het publiek en toegang biedt aan burgers en andere mediaorganisaties. De NPO moet weer een mediaorganisatie worden, gericht op inhoud en maken, die in plaats van een legitimering op basis van leden, een ‘contract met de samenleving’ sluit dat door een bestuur op afstand bestuurd wordt.
De deuren van het bestel moeten volgens de Raad worden geopend – “all creative hands on deck” – voor andere organisaties zoals uitgeverijen, culturele instellingen, kleine productiebedrijven en musea. Dit zou een grote aardverschuiving in het Hilversumse bastion betekenen. De Raad stelt voor om hiertoe de Mediawet aan te passen.
Met publiek geld gemaakt, dus open toegang voor publiek
Hoe moet een inhoudelijk sterk en open bestel er dan precies uitzien? De publieke omroep zou zich moeten onderscheiden door de focus te verleggen van representatie naar relatie met het publiek. Daarbij vindt de Raad dat zowel bij de programmering alsook bij de exploitatie het publiek leidend moet zijn. Dat betekent dat het publiek toegang moet hebben tot publiek gefinancierde content:
“Net als bij de programmering, moet ook bij de exploitatie van auteursrechten het publiek leidend zijn; zonder dat mensen inkomsten mislopen, dient het publiek toegang te hebben tot publiek gefinancierde content […] Het ligt voor de hand dat de programma’s, die gemaakt zijn met publiek geld, aan het publiek ter beschikking worden gesteld” (p.73).
Delen en samenwerken
Het rapport biedt een helder aanknopingspunt over hoe het publiek toegang tot de publiek gefinancierde content moet krijgen in de adviezen van de focusgroepen Innovatie en Organisatie. Onder leiding van respectievelijk Erik van Heeswijk (oud-Hoofd VPRO Digitaal) en Yvonne Zonderop (journalist) – makers! – werkten deze focusgroepen op verzoek van de Raad de thema’s innovatie en organisatie verder uit. Wat zeggen deze makers?
Het zou voor de publieke omroep een randvoorwaarde moeten zijn om in het concurrerende medialandschap van publieke en commerciële omroepen, productiehuizen, uitgevers en journalistiek, kennis en content in een open infrastructuur te delen. In een open bestel, waarin burgers maar ook culturele, commerciële en maatschappelijke organisaties de gelegenheid moeten krijgen om een bijdrage te leveren aan de publieke programmering, past het om content open te delen:
“De publieke omroep zou het als een doelstelling moeten zien om materiaal te delen, zowel in samenwerkingsverbanden die zij aangaat met andere partijen, als in de relatie die zij heeft met de burgers. Dit materiaal moet, onder een Creative Commons-licentie, ook hergebruikt kunnen worden” (p.163)
Creative Commons
Ook onderzoeker Saskia Welschen (socioloog), die in opdracht van de Raad een analyse maakte van de legitimering en taakopdracht van de publieke mediadienst, geeft aan dat een opencontentstrategie past in de taakstelling van de publieke omroep. In een samenleving waarin het publiek steeds meer zelf ook (co)producent van content is, passen de uitgangspunten van Creative Commons en open access bij de taakopdracht van de publieke omroep en zouden deze leidend moeten zijn:
“Technologische ontwikkelingen bieden ook in dit domein kansen om participatie op een nieuwe manier invulling te geven. Centraal daarbij staat de gebruiker in de rol van (co) producent, op basis van uitgangspunten als open access en creative commons. Daarmee wordt onderkend dat cultuur niet alleen een top-down voorziening is, maar gemeengoed dat permanent geproduceerd en gereproduceerd wordt door de samenleving. Programma’s van de publieke mediadienst worden daarmee een startpunt voor allerlei vormen van activiteit, hergebruik en betrokkenheid. Op die manier kan de publieke mediadienst zijn culturele taakopdracht optimaal vervullen” (p.134).
Vervolg
In het advies schetst de Raad een radicaal nieuwe visie voor de invulling van de publieke taak van de publieke omroep. Een visie waarin openheid & transparantie en innovatie een centrale plek krijgen en de uitgangspunten van Creative Commons leidend zijn.
Het is te hopen dat staatssecretaris Dekker de kern van het advies overneemt en dat er follow-up aan gegeven wordt. Kennisland draagt in ieder geval graag bij aan het verkennen van mogelijkheden voor open content voor de publieke omroep.
Nikki Timmermans
