Wrap-up
Out of Office #1: ‘Onderwijs in tijden van permanente afleiding’

Kennisland organiseert maandelijks een avond om samen dieper in onderwerpen te duiken die ons bezighouden. Vrijdag 8 april vond de eerste Out of Office plaats: een doorstart in Spring House van de welbekende KL Cocktail die we sinds 2012 organiseren. Socioloog en publicist Ruben Jacobs kwam met ons praten over ‘Onderwijs in tijden van permanente afleiding’.

Hooked

Onze kinderen groeien op met hun smartphone in de hand. Is dat een probleem? Of is het gewoon een kwestie van wennen, iets van alle tijden; net als met de opkomst van de krant? Volgens Ruben moeten we ons hier wel degelijk druk om maken. Aan de hand van een fragment uit de film 2001: A Space Odyssey++2001: A Space OdysseyEen film van Stanley Kubrick uit 1968. De film schetst een rooskleurig toekomstbeeld. De mensheid heeft zijn heil ergens ander gevonden dan op aarde. Op Strauss’ Blaue Donau danst een spaceship ‘op een bijna erotische wijze’ door de zwarte ruimte. In de film uit de jaren ’60 kijken mensen tijdens het eten naar ‘wat nu de iPad is’. illustreert Ruben hoe hij de technologische ontwikkelingen van de laatste jaren heeft ervaren: “Verleidelijk. Maar, we zijn ook blind geraakt voor alle neveneffecten.” Met de opkomst van allerlei mobiele apparaten en sociale media hebben we volgens hem met iets fundamenteel anders te maken. “Nieuw is dat deze ontwikkelingen een vorm van verslaving kunnen oproepen”, waarschuwt hij. “Ik ken weinig mensen die fietsend met de krant door de stad zijn gegaan”.

Als docent aan de HKU ziet Ruben een constante spanning tussen aandacht en onderwijs. Met zijn studenten probeert hij te praten over de relatie met hun smartphone. Dit is niet altijd makkelijk. Een smartphone wordt gezien als een apparaat dat ons tot dienst is. We kunnen het gebruiken wanneer we willen. Maar, volgens Ruben zit er in de manier waarop wij met onze smartphones omgaan wel degelijk een relationeel aspect. “Wie is meester en wie is slaaf?”, vraag hij zich af. Veel studenten geven toe dat de relatie met hun smartphone zo bekeken niet al te gezond is. Volgens Ruben zijn we geobsedeerd geraakt door onze schermpjes. Het gevoel van onrust als je je moet concentreren op een grote taak, en het gevoel van verlossing als je even je Facebook checkt… Elke keer als wij op onze smartphone kijken, krijgen we een shotje dopamine.Elke keer als wij op onze smartphone kijken, krijgen we een shotje dopamine. “Ook ik zal ruiterlijk toegeven dat ik absoluut verslaafde neigingen heb”, lacht Ruben. “Ik zie mijn telefoon meer dan mijn vriendin”.

Autisme als ontwerpprincipe

Mobiele apparaten en social media belemmeren Rubens werk en dat van zijn collega’s. Multitasken werkt volgens hem contraproductief: je doet juist langer over elke taak. Om te leren is aandacht nodig. Een observatie uit de onderwijspraktijk van Ruben is bijvoorbeeld dat studenten op hun laptop zo snel kunnen typen dat zij geen aantekeningen meer maken, maar exacte notulen van wat er wordt gezegd. Volgens Ruben kan dat op de automatische piloot en wordt de stof niet meer actief verwerkt. Je hoeft niet goed te luisteren om een schifting te maken in wat er van belang is.

“Jongeren kunnen wel urenlang gamen en lezen Harry Potter in een ruk uit”, wordt er vanuit de zaal opgemerkt. Ruben legt uit dat er ‘aandacht’ en ‘aandacht’ is. Games en Harry Potter zijn ‘gecomponeerde’ culturele producten: ze zijn gemaakt om je aandacht vast te houden. Er zijn volgens Ruben ook bepaalde vormen van aandacht die ‘pijn doen’, wil je er daadwerkelijk iets van leren. Die vorm van aandacht is in gevaar.Er zijn volgens Ruben ook bepaalde vormen van aandacht die ‘pijn doen’, wil je er daadwerkelijk iets van leren. Die vorm van aandacht is in gevaar.

Marco Poelwijk, docent Klassieke Talen aan het Barlaeus Gymnasium voegt toe dat je verliezen in Harry Potter-boeken beter is dan je verliezen in games. Hier wordt fel op gereageerd vanuit de zaal. “Laten we proberen games op hun waarde te schatten”, stelt Lisette. “Ik heb meer geleerd van games als Call of Duty, dan ik ooit van boeken als Harry Potter heb geleerd. Waarom omarmen we het niet? Ik zeg niet dat gameverslaving niet bestaat, maar het is niet goed om meteen te zeggen: ‘gamen is slecht’”. Ruben geeft aan dat het hem gaat om het moment dat de balans verloren raakt. “Acht uur lang lezen is ook niet gezond”, reageert hij. Er is volgens hem niks mis met technologie an sich, zolang er maar een vorm van weerstand en diversiteit in zit. De kern van het probleem ligt volgens hem bij de commerciële aandachtsindustrie. Silicon Valley zet bijvoorbeeld kennis uit de gedragspsychologie in om ons verslaafd te maken aan hun producten.De kern van het probleem ligt volgens hem bij de commerciële aandachtsindustrie. Silicon Valley zet bijvoorbeeld kennis uit de gedragspsychologie in om ons verslaafd te maken aan hun producten. “Autisme als ontwerpprincipe”, noemt Ruben het. Apparaten, sociale media en games worden zo ontworpen dat we ‘hooked’ raken zonder het zelf door te hebben. Zo ontstaat er een monocultuur van frictieloze technologische producten die ons leven steeds meer beheersen.++AandachtsindustrieEen voorbeeld van de principes waar de aandachtsindustrie op draait, is het handboek van Nir Eyal voor het inzetten van gedragspsychologie bij het ontwerpen van producten: Hooked – a guide to building habit-forming technology.

Ecologie van aandacht

Ruben ziet twee verschillende bewegingen in het onderwijs: of er wordt met man en macht geprobeerd om technieken buiten te houden, of er wordt geprobeerd om ze nog aantrekkelijker te maken. Hij ziet het (gebrek aan) aandacht als een collectief, cultureel probleem. We moeten ons samen beschermen tegen de afleiding waaraan wij in deze maatschappij, en in het onderwijs, constant worden blootgesteld. Onderwijsinstellingen zouden zich meer in de technologische ontwikkelingen moeten verdiepen, en zo een tegenkracht bieden aan de monocultuur waar we vanuit het bedrijfsleven mee worden overspoeld.

Maar, met Silicon Valley kunnen wij niet concurreren. Dus vindt hij dat we aan de hand van principes uit de gedragspsychologie moeten gaan kijken hoe we er mee om kunnen gaan. Bijvoorbeeld door een ecologie van aandacht te creëren. Zelf experimenteerde Ruben op school met een ‘digital detox’. Hij vroeg zijn studenten een dagje offline te gaan. Vanuit de zaal vraagt iemand zich af: “Hoe lang houden we dat vol, offline onderwijs; hoe kunnen we omgaan met de snel veranderende wereld?”. Ruben wil niet naar geheel offline onderwijs, maar er moeten wel momenten of plekken zijn waar dat kan, bijvoorbeeld door het tijdelijk ‘uitbesteden van je discipline’.Niet geheel offline onderwijs, maar er moeten wel momenten of plekken zijn waar dat kan, bijvoorbeeld door het tijdelijk ‘uitbesteden van je discipline’. Zo creëert hij af en toe een gezamenlijke aandachtsruimte++StilteOp meer plekken ontstaan vergelijkbare initiatieven. Zo is de OBA een pilot ‘StudyShare‘ gestart. In blokken van drie uur zitten leerlingen en studenten bij elkaar om te studeren in stilte, zonder afleiding van apparaten, sociale media en games. op school. Studenten lezen bijvoorbeeld samen in een lokaal hun artikelen, met alle telefoons uit en opgeborgen in hun tas.

Hoewel iedereen nog met volle aandacht naar het verhaal van Ruben luistert, worden we afgeleid met de boodschap dat het tijd is om af te ronden. Het gesprek wordt voortgezet met een borrel -en hier en daar een stiekeme smartphone- in de hand.

Out of Office #2

Vrijdag 29 april is het tijd voor Out of Office #2: Gluren in een glazen bol. Vaak lachen we er om, maar als je voorbij de technologische blinde vlek kijkt, is er veel zinnigs over de toekomst te zeggen. Architect en filosoof Edwin Gardner neemt ons mee in de praktijk van Monnik.org, een Amsterdamse denktank die de toekomst probeert te voorspellen. Onze prognose is dat het weer een inspirerende avond gaat worden!