Dutch Social Design

Juist in de snel veranderende wereld van vandaag is het de moeite waard om te onderzoeken of succesvolle methoden uit een bepaalde sector ook goed inzetbaar zijn in een totaal andere omgeving. Sommigen noemen dit principe zelfs de basis van innovatie: “Innovatie gaat niet over nieuwe ideeën. Mensen hebben ideeën zat. In werkelijkheid gaat het om hoe je met bestaande dingen omgaat in nieuwe situaties” (Professor Michael Shanks- Professor Archeologie Stanford University)

Design is een kunde die meestal geassocieerd wordt met de auto-industrie, modehuizen en interieurontwerp. Nederland heeft er een reputatie in hoog te houden. Namen als Rem Koolhaas, Marcel Wanders, Lidewij Edelkoort en Piet Boon zijn al jaren niet meer weg te denken uit de internationale architectuur- en design wereld. Dit zogenaamde ‘Dutch Design’ vindt zijn oorsprong in het meubelontwerp. Gebruikmakend van een mix van technieken en een grappige ondertoon onderscheidt deze stroming zich van traditionelere ontwerpscholen waar vorm vaak bepalender is dan de inhoud. Niet per se functioneel, maar meer conceptueel: ontwerp met een verhaal dat niet los te zien valt van de context waarin het is gecreëerd. Een bekend voorbeeld van deze generatie ontwerpers is de creatie ’85 lamps’ van Droog design waarbij een samenspel van peertjes en draden een unieke kroonluchter vormt.

Ondertussen is een nieuwe generatie ontwerpers als Joris Laarman, Basten Leijh en Marijn Schenk bezig het inmiddels befaamde Dutch Design een nieuwe inhoud te geven. Hierbij wordt het conceptueel denken dichter bij de hedendaagse maatschappelijke context getrokken. Duurzaamheid en functionaliteit spelen dan ook een belangrijkere rol dan voorheen: ’85 lamps’ zou vanuit het energievraagstuk door deze generatie ontwerpers waarschijnlijk ook kritisch bekeken worden. Een goed voorbeeld van deze nieuwe generatie ontwerpen is de fiets ‘Downtown’ van Bleijh concept en design. Bij het ontwerp van deze door Giant in productie genomen stadsfiets is veel aandacht besteed aan de wensen van de consument en de maatschappelijke context waarin hij opereert. Dit heeft geresulteerd in een uniek ontwerp waarbij deze wensen gecombineerd werden met wat er mogelijk is op fietsgebied: een compacte fiets met veel bagageruimte waarbij het stuur tevens als slot fungeert.

Ontwerpproces

Wat kunnen wij hiervan leren? Een typisch ontwerpproces start bij een heldere analyse van de vraag. Hier wordt veel aandacht aan besteed en steeds getoetst in de verdere fases van het proces. Bij het ontwerp van de ‘Downtown’ fiets ging het in eerste instantie om het oplossen van een mobiliteitsprobleem in de stad. Het succes van dit ontwerp valt uiteindelijk grotendeels toe te schrijven aan een diep begrip van de veranderde maatschappelijke omstandigheden: de fiets mag dan wel vanuit milieu- en parkeer overwegingen het beste vervoermiddel zijn voor de korte afstanden, er kleven ook een aantal grote nadelen aan: Hij wordt vaak gestolen met materiële schade aan de fiets en openbare werken tot gevolg, is moeilijk te stallen in de kleine binnenstadswoningen en kan weinig bagage vervoeren. Dit heeft geleid tot een pakket van eisen waar al deze factoren in zijn meegenomen. In de ‘concepting’ fase werden verschillende scenario’s uitgewerkt en vormgegeven middels moodboards, schetsen en maquettes die hebben geleid tot een voorlopig ontwerp en uiteindelijk tot het definitieve ontwerp, prototypes en productie.

Uit dit proces zijn in ieder geval drie interessante lessen te trekken die ook in een maatschappelijke context inzetbaar zijn:

De koppeling van creativiteit aan analytisch vermogen

De inzet van creativiteit in een vroeg stadium van de probleemanalyse en conceptontwikkeling is een belangrijke voorwaarde voor goed ontwerp, waar we ook in een maatschappelijke context profijt van kunnen hebben. Hoe zou de betuwelijn er bijvoorbeeld uit hebben gezien als de architect betrokken was geweest bij de analyse van de probleemstelling (een infrastructurele verbetering realiseren), in plaats van bij het ontwerp van de oplossing (een niet rendabel te maken spoorlijn voor goederenvervoer)? Zou er dan überhaupt een betuwelijn zijn geweest?

De probleemanalyse centraal houden

Het gebeurt nogal eens dat door de invloed van de bureaucratie of sterke lobby de oplossing van een maatschappelijk vraagstuk mijlenver verwijderd raakt van de oorspronkelijke probleemstelling. Het lijkt een open deur maar hoe vaak worden er oplossingen bedacht zonder constant de klantvraag in het oog te houden? Een goede architect of ontwerper zorgt ervoor dat hij zeer regelmatig in het proces de ontwerpen terugkoppelt aan de oorspronkelijke vraagstelling: voldoet dit ontwerp nog wel aan het eerder gestelde pakket van eisen? Dit is in een maatschappelijke context zeker niet gemakkelijker dan bij productontwikkeling. Er ontstaat vaak grote druk om zaken snel te realiseren en hoe langer het proces duurt hoe groter de invloed van tegengestelde lobbygroepen kan worden. Toch geldt ook hier: ‘go slow to go faster’.

De inzet van visueel denken

Bij de opening van de betuwelijn in 2007 werd in enkele steden langs het traject een film vertoond (The Italian Connection) in een reizend filmtheater, opgebouwd uit zeecontainers. De film gaf ee

n virtuele impressie van het reizen over de route. Uit onderzoek was namelijk gebleken dat veel mensen geen idee hadden waar het project over ging, bijvoorbeeld dat de lijn alleen voor goederenvervoer was bestemd. Op zich een goed initiatief, maar een sprekend voorbeeld van ‘too little, too late’. De inzet van visuele technieken is een bijzonder effectief middel om een gemeenschappelijke visie te ontwikkelen maar moet een integraal onderdeel vormen van het gehele vormgevingsproces (eerst schetsen, dan uitgewerkte tekeningen, maquettes en dan prototypes). Internationaal wordt hier de laatste jaren ook buiten de design wereld mee geëxperimenteerd (Xplane, The Movement) maar ook in Nederland is hier groeiende belangstelling voor (JAM visueel denken en Business Models Inc).

De beweging van ontwerpers naar een sterke maatschappelijke betrokkenheid is niet nieuw. ‘Social Design’ is een ontwerpstroming die al lang bestaat maar vaak blijft steken bij het ‘verantwoord’ vormgeven zonder los te komen uit de context van de ontwerpwereld. De toepassing van ontwerptechnieken als visualisaties en prototyping bij het oplossen van maatschappelijke uitdagingen staat echter nog in haar kinderschoenen. Benieuwd of wij hier al iets van kunnen zien op de Dutch Design week die komende maand in Eindhoven gehouden wordt.