Leenstelsel als prikkel tegen langstuderen: een vergelijking met het V.K.
De afgelopen periode stonden de thema’s langstudeerboete of de afschaffing van de basisbeurs regelmatig centraal in het nieuws. Na een enorme heisa rond de langstudeerboete in de media en onder studenten werd deze al snel weer afgeschaft. In oktober zijn de PvdA en de VVD het eens geworden over de afschaffing van de basisbeurs. In het nieuwe regeerakkoord is bepaald dat in plaats van deze beurs er een sociaal leenstelsel ingevoerd wordt. Hoewel, begrijpelijkerwijs, studenten niet tevreden zijn over deze nieuwe maatregel, komt er vanuit de hoek van de universiteiten wel een positief geluid. Zo ziet, volgens de NOS, de Vereniging van Nederlandse Universiteiten (VSNU) het aankomende sociale leenstelsel als een prikkel voor studenten “om niet lang over hun studie te doen.” Is het omzetten van de basisbeurs in een sociaal leenstelsel eigenlijk wel de juiste prikkel? Henk van Klaveren en Struan Campbell stelden in de NRC next van 2 oktober voor om eens te leren “van de manier waarop onze buren – het Verenigd Koninkrijk – langstuderen aanpakken.” Dat is precies wat ik in dit opiniestuk doe door het betrekken van Engeland en Schotland; twee landen in het Verenigd Koninkrijk met een compleet ander leenstelsel.
Engeland en Schotland: lenen en studeren
Voordat ik verder inga op de verschillen in ‘culturen’ in deze twee Britse landen en Nederland ga ik eerst eens in op het leenstelsel in Engeland en Schotland, zodat het nieuwe sociale leenstelsel in Nederland in een context geplaatst kan worden. In Engeland duurt een gemiddelde ‘undergrad’ (bachelor) studie aan de universiteit 3 jaar en in Schotland 4 jaar. Veel studenten stoppen daarna, vooral omdat in tegenstelling tot Nederland een master niet essentieel is voor een goede baan. Tijdens mijn studie in Schotland hoorde ik dat dit momenteel wel langzaam aan het veranderen is vanwege de crisis. Studenten in Engeland moeten tot 9.000 pond (verschilt per universiteit) per jaar betalen aan tuition fees. Zij krijgen geen geld van de overheid als uiteindelijke gift, zoals dit nu nog even gebeurt in Nederland, maar moeten vanaf het begin al geld lenen bij de Students Loans Company (SLS). Tenzij de ouders het volledige tuitionbedrag plus levenskosten kunnen en willen betalen. Schotse studenten (en EU-studenten van buiten het Verenigd Koninkrijk) hoeven voor hun ‘undergrad’ studie geen tuition fees te betalen. Wel kunnen zij geld lenen voor levensonderhoud bij de Student Awards Agency for Scotland (SAAS). Studenten die in beide landen uit huis wonen, kunnen meer lenen dan thuiswonende studenten. Er zijn beurzen beschikbaar voor buitengewoon slimme studenten, maar ook voor studenten uit arme gezinnen.
Het nieuwe sociale leenstelsel in perspectief
Het nieuwe sociale leenstelsel dat het kabinet Rutte-II wil instellen lijkt dus op het Engelse systeem. Je moet echter wel het verschil in prijs van de tuition fees in je achterhoofd houden. Waar een Engelse student tot de 9.000 pond per jaar kan betalen aan tuition fees, liggen die voor een Nederlandse student niet hoger dan 2.000 euro. Naast het instellen van het sociale leenstelsel, gaat het nieuwe kabinet ook de OV-studentenkaart afschaffen en in plaats daarvan studenten een kortingskaart aanbieden. Studenten in het Verenigd Koninkrijk hebben meestal wel een kortingskaart, maar deze kaart wordt niet ‘gegeven’ door de overheid en dient zelf bekostigd te worden. En een retourtje Edinburgh-Londen kost toch al snel meer dan een retourtje Rotterdam-Groningen.
Het sociale leenstelsel als de prikkel bij uitstek?
In ieder geval niet bij de Britten! Zoals ik hiervoor heb aangegeven, moeten studenten in Engeland hoge tuition fees betalen en daarvoor veel lenen en in Schotland niet (mits je Schots bent of uit een EU-land komt buiten het Verenigd Koninkrijk). En toch studeren studenten in beide landen zo lang als er voor de studie staat. Er moeten dus belangrijkere prikkels zijn om snel af te studeren. Die licht ik hieronder toe.
Samen uit samen thuis
Ik vroeg aan een Schotse vriendin, die zowel in Schotland als in Engeland heeft gestudeerd, of het snelle afstuderen in het Verenigd Koninkrijk volgens haar vooral ligt aan hoge studiekosten (Engeland) of eventueel bijlenen (Schotland) ligt, of aan iets anders. Ze antwoordde me meteen dat het “the culture” was, die ervoor zorgt dat studenten daar zo snel klaar zijn. Wat is dan zo kenmerkend aan de cultuur van een Britse universiteit? Het voornaamste punt is dat als er drie jaar staat voor een studie, een student ook echt drie jaar studeert. Tenzij een student een jaar extra ‘krijgt’ door een wisseling van studie of andere bijzondere omstandigheden. Het ‘rustig’ de tijd nemen zoals de Nederlandse student dat nog al eens doet, komt niet in het hoofd van een Brit op. Ik denk dat de strenge toelatingseisen van Britse universiteiten hier ook aan bijdragen. Het is meer dan uitzonderlijk om niet tegelijk met je medestudenten af te studeren. Je begint samen en eindigt samen, op dezelfde dag in hetzelfde jaar. Herkansingen? Ja, maar bij hoge uitzondering. Meestal krijgt een student in nood maar een paar kansen op een extra examen tijdens diens studie. En de bekende kreet in Leiden “Een 6 is een Leidse 9” levert gefronste wenkbrauwen op. Een beetje organisatie in het Verenigd Koninkrijk verwacht dan ook minstens een gemiddelde van een 7 (in het Verenigd Koninkrijk een 2:1) van een sollicitant.
Het studentenleven als concurrent van de universiteit
Volgens Van Klaveren en Campbell is in Nederland het studentenleven “de grote concurrent van de universiteit terwijl in het Verenigd Koninkrijk het studentenleven complementair is aan en ingebed is in het universitaire leven.” Het klopt dat in het Verenigd Koninkrijk de sport- en studieverenigingen gelieerd zijn aan de universiteit. De University of Edinburgh heeft ook maar één ‘student union’, de enige ‘studentenvereniging’. Van deze union is iedere student automatisch lid. Elke sportclub draagt de naam van de universiteit, er is er maar één voor elke sport, en de eerste teams strijden tegen andere Britse universiteiten in toernooien. Als een team wint, dan wint de universiteit. In Nederland kan je uit tientallen studentenverenigingen kiezen en uit meerdere sportclubs die elk een eigen naam dragen. Hoewel ik dit als Nederlandse in Schotland als erg positief heb ervaren, geloof ik niet dat deze ‘connectedness’ echt bijdraagt aan het sneller afstuderen van Britse studenten. Wel is het zo dat de gemiddelde Britse student zich veel meer (ook op lange termijn) verbonden voelt met diens “old uni” dan de meeste Nederlandse studenten. Tijdens mijn studie in Edinburgh heb ik echter nooit het aan de universiteit gelieerde studentenleven als prikkel ervaren om sneller te studeren.
Peer pressure
Waarom studeren Britse studenten dan toch (bijna) altijd sneller af dan Nederlandse studenten? Het simpele antwoord van de meeste Britten die ik heb gesproken is “dat iedereen dat doet”. Hoezo langer studeren? Dat doet niemand. Je leert in je eerste jaar je vrienden kennen en je studeert (met uitzondering van studies zoals Geneeskunde) 3 of in Schotland 4 jaar later samen met ze af. Tijdens de studie zit je met al je studiegenoten in de bibliotheek te ploegen, in de laatste maanden worstel je samen aan de eindscripties, die je dezelfde dag moet inleveren. Nu klinkt dit voor de meesten in Nederland als plezierloos studeren, maar het tegendeel is waar; uitgaan kunnen de Britten als geen ander. Het verschil is dat ze daarnaast ook gewoon hun punten halen. Waar veel Nederlandse studenten (niet allemaal!) veel uitgaan en lekker voor een herkansing gaan, of wat langer over hun studie doen – gewoon omdat het kan – zit dat er voor Britse studenten dus niet echt in.
Learning from our neighbours?
Nu klinkt het misschien alsof ik van mening ben dat Nederlandse studenten veel minder inspanning leveren dan hun Britse soortgenoten, maar dat hoeft natuurlijk niet zo te zijn. Veel studenten studeren ook langer door bijvoorbeeld een tijd in het buitenland te studeren, stages te lopen of een fulltime bestuursfunctie op zich te nemen. Britse studenten zitten ook wel in besturen, maar de meesten niet fulltime. Stages worden ook minder gedaan, en als ze worden gedaan dan wel in de (lange) zomervakantie. Nog een voordeel van studeren in het Verenigd Koninkrijk: geen herkansingen in de vakantie. Tenzij je een herkansing nodig hebt om door te mogen gaan met je studie zoals gebeurde bij iemand die ik ken.
De studentencultuur in Nederland naar Brits model omvormen? Nee, dat zou ik niet doen. Ook al vond ik het ‘bij de universiteit horen’ in Edinburgh erg leuk, de verscheidenheid in het Nederlandse studentenleven heeft net zoveel voordelen. Het verschil in studentencultuur is dus volgens mij niet de verklaring voor het verschil tussen het aantal lang- en kortstudeerders. Gaat het binnenkort ingevoerde sociale leenstelsel ervoor zorgen dat studenten korter studeren? Dit is geen garantie. Kijk naar Engeland en Schotland; in Engeland moeten studenten tuition fees betalen en lenen, in Schotland hoeven geen tuition fees betaald te worden (bij undergrad studies). In beide landen echter studeren vrijwel alle studenten af in de tijd die voor de studie wordt gegeven.
“Gewoon doen!”
Wat kunnen wij in Nederland dan wel leren van ‘our neighbours’? Ik denk dat je het ogenschijnlijk simpele motto dat je moet afstuderen in de tijd die ervoor staat prima in de hoofden van Nederlandse studenten kunt krijgen. Het Nederlandse studentenleven hoeft hier echt niet onder te lijden, want Britse studenten kunnen dit ook prima combineren met hun studie. Ik heb zowel in Nederland als in Schotland gestudeerd en heb in beide landen goed kunnen studeren, ondanks of juist zonder een uitgebreid studentenleven. De Nederlandse universiteiten moeten hogere eisen stellen aan studievoortgang, niet alleen bij toelating. Is het nieuwe sociale leenstelsel de juiste prikkel voor studenten om sneller af te studeren zoals de VSNU beweert? Wellicht voor een deel van de studenten, maar dit is niet de ultieme prikkel! In Engeland lenen studenten geld voor hun tuition fees, in Schotland zijn deze gratis. En toch studeren in beide landen de studenten gewoon af in de periode die voor hun studie staat. Het wordt tijd dat wij in Nederland eens nagaan of het langstuderen van veel studenten nu wel zo nodig en terecht is.
Sophie Berkhout (stagiaire bij Kennisland)
