VNG, verstop miljoenen voor aardgasvrije wijken niet in stadhuis

Terwijl het IPCC aan de alarmbel trekt over een rap naderende 1,5 graad opwarming van de aarde++1,5 graad opwarmingHier vind je de vijf belangrijkste inzichten uit het rapport van de Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC). , de Nobelprijs voor economie wordt uitgereikt aan een klimaatwetenschapper++NobelprijsLees hier het Volkskrant-artikel over Nobelprijswinnaar William ‘Bill’ Nordhaus., en de rechter in Den Haag Urgenda in het gelijk stelt in de klimaatzaak++UrgendaUrgenda won het hoger beroep in de Klimaatzaak. Lees hier het krantenbericht. , trekt minister Ollongren 120 miljoen euro uit voor aardgasvrije proeftuinwijken++PersberichtLees hier het volledige persbericht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. in 27 Nederlandse gemeenten. Onderdeel daarvan is een programma dat de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) ontwikkelt voor gemeenten om kennis en ervaring uit te wisselen. Ik roep de VNG op: voorkom een disfunctionele wij-zij-houding waarin met de vinger naar elkaar wordt gewezen en zet niet alleen ambtenaren centraal in dit programma.

Met deze 120 miljoen gaan van Delfzijl, Sittard, tot Rotterdam 27 Nederlandse gemeenten aan de slag met het aardgasvrij maken van hun proeftuinwijken. Hun lessen en ervaringen gebruikt de VNG op termijn als input voor de ondersteuning van alle 380 gemeenten. De weg naar aardgasvrij is bij uitstek een proces dat een brede governance nodig heeft: immers niet alleen de lokale overheid, maar ook bedrijven, netwerkbedrijven, maatschappelijke initiatieven, burgers en de nationale overheid zijn cruciale spelers bij het besturen en beheren van onze nieuwe energievoorziening.

In lijn met het advies uit onze publicatie ‘Open Overheid in de praktijk: lessen en aanbevelingen’++Open OverheidVorig jaar werkten we vanuit KL voor de Green Deal Aardgasvrije wijken aan het project ‘Open Overheid: Aardgasvrije wijken’ in samenwerking met het Leer- en Expertisepunt Open Overheid (LEOO). , ontwikkelt de VNG als onderdeel van dit programma een leerprogramma voor ambtenaren: het Programma Aardgasvrije WijkenHeb aandacht voor het verhaal waarmee gemeentemedewerkers op inwoners en maatschappelijk partners afstappen en het ongemak dat daarmee gemoeid kan zijn.. Wij adviseerden dit jaar om rond bestaande casussen leeromgevingen in te richten voor Nederlandse gemeenten. Daarbij is het belangrijk om oog te hebben voor het ongemak van de ambtenaar en vragen te adresseren als ‘hoe transparant kun je zijn?’, ‘hoe ga je om met onzekerheid?’, ‘hoe past een gemeente haar rol aan en hoe kan ze daarin experimenteren?’. Hierbij moet er aandacht uitgaan naar het verhaal waarmee gemeentemedewerkers op inwoners en maatschappelijk partners zoals netwerkbedrijven afstappen. Zoals we in onze publicatie stellen:

“Andere rolneming vergt andere methoden en werkwijzen, en daarmee zijn gemeentelijke organisaties nog niet per se uitgerust.”

In essentie is de energietransitie een maatschappelijke transitie, waarbij we zoeken naar nieuwe rollen, democratische daadkracht en sociale waarden van onze infrastructuur.++Amsterdam Smart City / sociale waarden van infrastructuurDeze aanpak dragen we ook uit in de samenwerking voor het transitiepad Energie van het collectief Amsterdam Smart City, waarin we met inwoners, de gemeente, kennisinstellingen en bedrijven (waaronder Alliander en Arcadis) aan een aardgasvrij Amsterdam werken. Lees ook het hoofdstuk ‘Verduurzaming van de gebouwde omgeving als maatschappelijke transitie’ in deze publicatie van de WRR.  De consensus lijkt inmiddels te zijn dat bij elke wijk een andere technische oplossing past. De hamvraag: hoe kom je erachter welke dat is? En, hoe implementeer je die vervolgens? We beargumenteerden dat ‘leren rond de praktijk’ het startpunt moet zijn, waarbij zowel informele spelers (zoals bewoners die voor de keuze van een nieuw warmtenet staan), als professionals en beleidsmakers gezamenlijk leren. Het uitwisselen van kennis en ervaring tussen gemeenten is een goed beginpunt, maar de VNG zou de lat hoger moeten leggen. Als we waardevolle kennis willen genereren over deze transitie, kan die zich niet beperken tot het stadhuis.Het uitwisselen van kennis en ervaring tussen gemeenten is een goed beginpunt, maar de VNG zou de lat hoger moeten leggen. Als we waardevolle kennis willen genereren over deze transitie, kan die zich niet beperken tot het stadhuis. De gemeente zal haar nieuwe rol in deze brede governance-constellatie immers niet vinden in het stadhuis, maar in de wijken, en in samenwerking met bedrijven en netwerkpartijen.

Aangezien er zoveel partijen betrokken zijn bij deze transitie, is het niet gek dat de hete aardappel soms wordt doorgeschoven, zoals we de afgelopen jaren hebben gezien. Zo kijkt de gemeente naar de overheid voor betere wetgeving en financiering++Wie is verantwoordelijk?Gaat de Van der Pek-buurt nou wel of niet volledig van het gas? Lees deze column van Teun van de Keuken over de onduidelijkheid van verantwoordelijkheden tussen lokale en nationale overheid. , en de netwerkbedrijven naar gemeenten voor duidelijkheid over bestemmingsplannen. Door als coalitie op te trekken kunnen deze partijen het wij-zij-denken doorbreken, werken richting een samenwerking waarin spelers kritisch hun eigen rol erkennen, en identificeren wie welke handelingsmogelijkheden heeft om de aardgastransitie tot een succes te maken.++Forget about impactHiermee refereer ik aan een systeemaanpak, zoals ik beschrijf in mijn opiniestuk ‘Forget about impact: let’s be honest about systems change’. Dit is geen transitie waarbij de gemeente in haar eentje aan het roer staat.

De noodzaak om snelle stappen te nemen in het aardgasvrij maken van Nederland vraagt om een grotere investering dan de 120 miljoen die nu wordt vrijgemaakt. Deze 120 miljoen is slechts een opmaat. Met nieuwe technologische ontwikkelingen de komende jaren zullen de oplossingen die mogelijk of nodig zijn steeds veranderen. Het is daarom onzinnig om deze investering te framen als een experimentele ‘proeftuinaanpak’.Het is onzinnig om deze investering van 120 miljoen te framen als een experimentele ‘proeftuinaanpak’. Er ligt een kans om een serieuze basis te leggen voor de creatieve aanpakken, samenwerkingen en nieuwe relaties die we nodig hebben voor de ‘snelle, verreikende en ongekende veranderingen in alle onderdelen van de samenleving’++Snelle verreikende veranderingenLees hier het Volkskrant-artikel waarin deze quote uit het IPCC-rapport in het Nederlands is vertaald. die nodig zijn om onze voeten droog te houden. Dat is geen ‘proeftuinaanpak’, maar het leggen van een sociale fundering.

Ga in gesprek met Tessa de Geus over dit onderwerp: tg@kl.nl.