Het afgelopen jaar zijn de taxibranche en de hotelsector opgeschrikt door nieuwe initiatieven zoals UBER, ABEL en Airbnb. Deze start-ups komen met nieuwe bedrijfsconcepten, die uitgaan van een veel directere relatie tussen aanbieder en klant. Ze schudden bestaande verhoudingen flink op en zorgen voor innovatie van het aanbod. Sinds de zomer van 2015 vindt een soortgelijke ‘disruptie’ ook plaats in het Amsterdamse onderwijs.

In juni 2015 riep Kennisland, op verzoek van onderwijswethouder Kukenheim, mensen op om ideeën in te dienen voor nieuwe scholen in Amsterdam. Een landelijke, en zelfs internationale primeur:++‘Moonshot in education innovation’Lees dit lovende artikel in The Huffington Post. inwoners van een stad mochten zelf hun ideale school bedenken én opzetten. De belangstelling voor het project Onze Nieuwe School was overweldigend. 124 ‘schoolmakers’ dienden een plan in124 ‘schoolmakers’ dienden een plan in en nog eens 174 anderen een inspirerend idee. Tienduizenden brachten hun stem uit. (bekijk ze hier) en nog eens 174 anderen een inspirerend idee (zie hier). Tienduizenden mensen brachten hun stem uit op de website. Een professionele jury++JuryDe jury bestond uit Aleid Truijens, Johannes Visser, Tijl Koenderink, Monique Volman, Meryem (leerling) en Michael Idema (leraar). selecteerde vervolgens vijftien schoolmakers, die vervolgens zes maanden lang intensief door Kennisland werden begeleid in de zogenoemde Incubator. Die bestond uit bijeenkomsten, de inzet van deskundige coaches++CoachesDit waren de coaches: Frum van Egmond, Pieter Hettema, Arian van Rijssen, Harry starren en Marcel Kampman. en een lerende ring++Lerende ringHet ministerie van OCW, de Inspectie van het Onderwijs, Gemeente Amsterdam, een schoolbestuurder, een vertegenwoordiger van de ouders (OCO) en een leraar. van relevante actoren, zodat opgedane lessen direct konden worden vertaald naar de praktijk.

Incubator

Schematische voorstelling van de Incubator-fase.

Maker: Kennisland

Rechten:

Download

In januari 2016“Moonshot in education innovation!” – The Huffington post maakte het College van B&W bekend welke vier initiatiefnemers daadwerkelijk de kans krijgen hun school op te richten. Dit zijn Laterna Magica++Laterna MagicaEen school van 0-18, gebaseerd op het concept van natuurlijk leren met een grote inbreng van leerlingen op hun eigen onderwijs. , KIEM VMBO++KIEM VMBOEen school waar actie en doen centraal staan. , Klein Amsterdam++Klein AmsterdamEen school met de stad als leeromgeving. Leerlingen gaan de stad, maar de stad komt ook de school in. en de Alan Turingschool++Alan TuringschoolEen doorgaande leerlijn voor leerlingen van 4-18, waarin de kernvakken vanuit thema’s worden gegeven. De Alan Turingschool kreeg het predicaat ‘excellente school’ vanwege hun goede onderwijskwaliteit na een toetsing van het onderwijsniveau.. Deze vier scholen zullen zich in de zogenoemde Kraamkamer voorbereiden op de start van hun nieuwe school in schooljaar 2016/2017.

Inzichten over onderwijsvernieuwing

Onze Nieuwe School is een rijk experiment dat veel inzichten over vernieuwing in het onderwijs heeft opgeleverd. De belangrijkste:

1. Er is voldoende denk- en doekracht aanwezig in de samenleving

De belangstelling voor het project Onze Nieuwe School laat zien dat er bij ouders, ondernemers en leraren behoefte is om zich actief te bemoeien met het onderwijs. Een democratiseringsbeweging die vergelijkbaar is met ontwikkelingen zoals in bijvoorbeeld de taxi-, voedsel- en hotelbranche. Veel leraren zijn niet langer brave uitvoerders van bestaande lesmethodes en bestuurlijke beleidsnota’s. Ouders en leerlingen zijn niet langer volgzame consumenten van het bestaande onderwijsaanbod en kiezen steeds vaker voor nieuwe onderwijsvormenVeel leraren zijn niet langer brave uitvoerders van bestaande lesmethodes en bestuurlijke beleidsnota’s. Ouders en leerlingen zijn niet langer volgzame consumenten van het bestaande onderwijsaanbod., ook als deze zich nog niet (helemaal) bewezen hebben. Sterker nog: als die nieuwe initiatieven zich niet aandienen, nemen ze zelf het initiatief. Het is dan ook niet verwonderlijk dat er zich onder de schoolmakers veel ouders en leraren bevinden die denken dat het beter kan. Thema’s die bij veel mensen blijken te leven: scholen voor 0-18-jarigen, leren van en met de samenleving, gepersonaliseerd leren en meer aandacht voor niet-cognitieve vakken, zoals persoonsontwikkeling en kunst en cultuur.

Jurylid en hoogleraar onderwijskunde Monique Volman:

“Wat een verademing, na al die jaren dat onderwijs vooral iets was om over te klagen en te zeuren (…). Hier is onderwijs iets waar je graag bij wilt horen en waar je op een verjaardagsfeestje zonder gêne een interessant gesprek over zou kunnen beginnen. En de gemeente Amsterdam lijkt ook gelijk te hebben met de gedachte dat er niet alleen behoefte is aan meer onderwijsplekken maar ook aan nieuwe onderwijsideeën.”

2. Het is te ingewikkeld om een nieuwe school te starten

Ondanks de behoefte aan nieuwe scholen is het in de praktijk heel ingewikkeld om een nieuwe school te starten. Ten eerste zijn de stichtingsnormen voor scholen hoog en complex++StichtingsnormenLees ook het artikel ‘Oprichting nieuwe school onmogelijk gemaakt’ in de Volkskrant.. En als je over die drempel heen bent, doemen nieuwe regels op. Deze regels zijn vooral gericht op het in stand houden van het huidige conventionele onderwijsaanbod, wat het voor nieuwkomers extra lastig maakt om een plek op de onderwijsmarkt te veroveren.De huidige regels zijn vooral gericht op het in stand houden van het huidige conventionele onderwijsaanbod, wat het voor nieuwkomers extra lastig maakt om een plek op de onderwijsmarkt te veroveren. Dat is zonde, want de nieuwkomers kunnen een belangrijke bijdrage leveren in de zoektocht naar eigentijds onderwijs. Als we nieuwe schoolmakers een eerlijke kans gunnen, en de vrijheid om nieuwe scholen te stichten groter willen maken, zijn verschillende aanpassingen in de regelgeving nodig. De wet ‘Meer ruimte voor nieuwe scholen’ sluit hier goed op aan. Maar een nieuwe wet alleen is niet genoeg++Nieuwe wet is niet genoegLees ook dit opiniestuk ‘Nieuwe school stichten vergt durf’ in Het Parool.. Er zou ook meer ruimte moeten komen in de financieringsregels om een school te mogen starten, in bevoegdheidsregelingen (zodat bijvoorbeeld vo-docenten mogen lesgeven aan basisschoolleerlingen) en in huisvestingsregels (om bijvoorbeeld gebouwen anders te mogen inrichten of zelfs een school te mogen starten zónder gebouw).

Daarnaast mag er ook meer ruimte genomen worden: Als je beter kijkt, wemelt het van de tradities en regels die al lang niet meer wettelijk voorgeschreven zijn.Als je beter kijkt, wemelt het van de tradities en regels die al lang niet meer wettelijk voorgeschreven zijn. Zittenblijven hoeft niet, leraren mogen best afwijken van lesmethodes – maar lang niet iedereen durft dat. De steun aan nieuwe initiatieven kan voor een doorbraak zorgen en biedt leraren, ouders en leerlingen de kans voor vernieuwing, zonder zich op voorhand te laten afremmen door ‘wat wel en niet mag’.

3. Er is openheid nodig binnen de bestaande verhoudingen

Meer ruimte voor nieuwe schoolconcepten vraagt niet alleen om versoepeling van stichtingsregels, maar ook om bereidheid van schoolbestuurders, gemeente, ministerie en inspectie om constructief op zoek te gaan naar creatieve mogelijkheden om nieuwe onderwijsconcepten mogelijk te maken. Te vaak wijst de ene partij naar de andere als het gaat om ruimte creëren voor innovatie en houdt het speelveld zichzelf in een houdgreep. Een opening van de bestaande machtsverhoudingen is nodig. Een lerende, constructieve uitwisseling waarin alle actoren oog hebben voor elkaars belangen en verantwoordelijkheden maar ook ook gezamenlijk op zoek gaan naar wat er mogelijk is. Alleen dan kunnen de scholen veel beter gebruikmaken van de denkkracht en netwerken van hun leraren, ouders en leerlingen, en kunnen ideeën worden gerealiseerd die leven in de samenleving. Als gevolg vanMeer ruimte voor nieuwe schoolconcepten vraagt ook om bereidheid van schoolbestuurders, gemeente, ministerie en inspectie om constructief op zoek te gaan naar creatieve mogelijkheden om nieuwe onderwijsconcepten mogelijk te maken. het schoolmakersinitiatief – waarin alle actoren tijdens het proces meerdere malen bij elkaar kwamen om kansen en belemmeringen te bespreken – zijn een aantal schoolbesturen nu bereid om enkele nieuwkomers te ‘adopteren’. Op hun beurt zijn het ministerie van OCW en de Inspectie van het Onderwijs bereid ruimte te creëren in bestaande wet- en regelgeving en in het toetsingskader.

Opbrengsten

Onze Nieuwe School bracht in Amsterdam een constructieve discussie op gang over wat goed onderwijs is, over wat een toevoeging zou kunnen zijn op het huidige Amsterdamse onderwijsaanbod en hoe je deze nieuwe scholen mogelijk kunt maken. Het is een uitgelezen mogelijkheid om het onderwijsaanbod niet alleen uit te breiden, maar ook diverser en vernieuwender te maken. Uit de inzendingen blijkt welke behoeften er (zoal) leven in de stad en welke nieuwe onderwijsplekken hier op in kunnen springen.

Daarnaast is Onze Nieuwe School een leerervaring voor alle betrokkenen, om te observeren en te leren hoe het traject van het stichten van een school eruitziet. Alle stakeholders van het Amsterdamse onderwijs (de lerende ring) hielden het proces in de gaten, keken waar de schoolmakers tegenaan lopen, waar obstakels voor onderwijsvernieuwing liggen en op welk vlak de wetgeving eventueel een remmende werking heeft op het stichten van een nieuwe school. Behalve de realisatie van nieuwe onderwijsinitiatieven, heeft dit gezamenlijke leerproces alle betrokkenen bewust gemaakt van de eigen rol in de ontwikkeling en oprichting van nieuwe scholen.