Op Safari in het onderwijs

“We kwamen bij een huis dat leek op een vakantiewoning. De leerling woonde hier met haar vader en broertje en nog twee andere gezinnen. Het was heftig om te zien in welke kleine ruimte zij met zoveel gezinnen leven. Dit maakte op ons allemaal een grote indruk. Het gaf ons bovendien een beeld van de leerlingen na schooltijd.”

– Safarideelnemer 2015

Meedoen aan een Innovatiesafari in het onderwijs lijkt niet op een gewone werkdag, zoals de bovenstaande quote illustreert. Nog niet tenminste. We gunnen docenten en schoolleiders vaker de ruimte, handvatten en samenwerkingskansen die zij in een Innovatiesafari krijgen. In drie dagen werken docenten van diverse scholen++DocentenIn dit geval deelnemers aan de Master Leren en Innoveren aan de KPZ in Zwolle. Zie ook hun blog. aan een vraagstuk dat hen aan het hart gaat. De methodiek achter de Safari++SafariWe organiseren ook Safari’s in andere werkvelden. Lees bijvoorbeeld meer over de Social Safari. volgt een aantal principes++PrincipesLees meer over de principes achter de Safari bij de KPZ Zwolle. waardoor docenten worden uitgedaagd om dit vraagstuk op een innovatieve manier een stap verder te brengen. In deze case stellen we onszelf een aantal vragen die laten zien waarom we vaker op Safari moeten in het onderwijs.

Waarom?

Onze programma’s en interventies hebben altijd betrekking op meerdere niveaus in het onderwijs. In een Safari zien we resultaten op de volgende vijf niveaus:

1. Docenten

• Onderwijsvernieuwing begint niet op papier, maar in de praktijk. Vernieuwing is namelijk niet iets magisch dat is voorbehouden aan een clubje experts of gebonden is aan hiërarchie. Het vindt juist plaats in de alledaagse sociale interactie tussen alle betrokkenen in en rond een schoolomgeving. In een Safari starten we daarom juist daar. Docenten ervaren hoe het is om als teacher-leader++Teacher-leaderDe Master Leren en Innoveren is ontwikkeld om excellente leerkrachten (talentvolle, ambitieuze leraren) verder te professionaliseren. Zij vervullen als ‘teacher leaders’ in hun eigen schoolorganisatie een voortrekkersrol als het gaat om onderwijsvernieuwingen. daadwerkelijk in de praktijk met onderwijsvernieuwing aan de slag te gaan.
• Door in een groep collega-docenten van diverse scholen aan één vraagstuk te werken, wordt de blik van deelnemers verbreed. Ze krijgen een kijkje in de keuken van een andere school, maken gebruik van elkaars capaciteiten, en eigen aannames en vanzelfsprekendheden worden op de proef gesteld. Deze open, kritische houding ten opzichte van het eigen, en elkaars onderwijs biedt een startpunt om ook na de Safari de eigen onderwijspraktijk continu te verbeteren. Wij geloven in de kracht van collegiale uitwisseling en peer-2-peer-leren++Peer-2-peer-lerenZie ook onze case ‘Onderwijsvernieuwing door pionierende leraren’. . Collega’s zijn de beste kritische vrienden en ervaringsdeskundigen. Hoewel elke school zijn eigen context en complexiteit kent, liggen er veel onbenutte kansen in het uitwisselen van ervaring en kennis over soortgelijke vraagstukken. Zo divers als de oplossingen kunnen zijn, zo soortgelijk zijn de uitdagingen in het onderwijs.

“Aan twee kinderen is de vraag voorgelegd wat ze zouden kiezen: een blad met sommen die je goed kan of nieuwe sommen met uitdaging? Weet je wat ze kiezen? De nieuwe uitdaging! Niet gedacht hè?! Ze kunnen dus prima aangeven wat ze wensen en geven ook heldere argumenten daarvoor.”

– Safarideelnemer 2015

2. Leerlingen

• Een belangrijk principe in de Safari is het betrekken van alle stakeholders rondom een vraagstuk, en vooral de eindgebruikers in het onderwijs – de leerlingen. Gek genoeg lijkt dit nog wel eens te worden vergeten in de drukke agenda’s van leraren.  Door leerlingen actief te betrekken in de Safari, geven leraren aan weer bezig te zijn met de reden waarom zij ooit voor het onderwijs hebben gekozen.

3. School

• In de Safari krijgen docenten ruimte en mandaat om daadwerkelijk op een school aan de slag te gaan met een voor hen belangrijk vraagstuk. Het eigenaarschap over het onderwijs komt op deze manier weer in handen van docenten zelf te liggen. Deze bewustwording ten aanzien van de eigen rol en eigen invloedssfeer als docent maakt de stap kleiner om zelf initiatief te nemen tot verandering en verbetering van het onderwijs. Zo wordt de innovatiekracht van een school vergroot.
• Onderwijsvernieuwing vraagt om experimenteerruimte. In de Safari gaan deelnemers daarom niet op zoek naar één gouden oplossing, maar ontwerpen en proberen ze verschillende oplossingsrichtingen uit, samen met alle betrokkenen rond het vraagstuk. Door deze praktische inzichten en ervaringen leert een school in korte tijd veel bruikbare lessen over welke oplossingsrichtingen++Ruimte voor experimentZie ook onze case ‘Ruimte voor experiment in het onderwijs’. kansrijk zijn en welke niet. Een ontvangende school kan hier vervolgens mee verder.

4. Opleidingsinstituten

• De Safari is tweemaal onderdeel geweest van de masteropleiding Leren en Innoveren aan de Katholieke PABO in Zwolle. Studenten leren daar veel over innovatietheorieën en het doen van kwantitatief onderzoek, de Safari vormt een brug naar de alledaagse praktijk en neemt deze als uitgangspunt. De Safari vervult daarmee een complementaire rol in het studieaanbod en spreekt de studenten aan op andere vaardigheden, waardoor de opleiding wordt verrijkt.
• Door te werken met PABO’s en de masteropleiding Leren en Innoveren werken we met mensen die aan de basis staan van hun onderwijscarrière. Dit zijn de mensen die binnen het onderwijs toekomstige uitdagingen moeten aangaan en hun collega’s een vernieuwende blik kunnen aanreiken.

5. Cultuur

• In het onderwijs horen we vaak dat de werkdruk rondom dagelijkse beslommeringen steeds dominanter wordt, en leraren hun passie dreigen kwijt te raken. In de Safari krijgen docenten ruimte om die passie weer aan te spreken. Door met een concreet, relevant vraagstuk aan de slag te gaan worden docenten uitgedaagd terug te gaan naar de kern van hun docentschap.

Wat leren wij er zelf van?

Het organiseren en begeleiden van een Safari is, naast bovenstaande opbrengsten, voor ons waardevol om de volgende redenen: We krijgen een open en eerlijk inkijkje in de thema’s, ontwikkelingen, dilemma’s en vraagstukken die op dit moment belangrijk zijn in het onderwijs. Dit verrijkt onze kennis over het onderwijs en helpt ons bij het vormgeven van nieuwe programma’s en het verbinden van mensen in het onderwijs. Het bevestigt bovendien onze overtuiging dat het onderwijs zelf aan zet moet zijn. Het onderwijs is in staat om zelf de oplossingen en ontwikkelingen aan te dragen voor vraagstukken die voor hen belangrijk zijn. De ruimte en tijd die onderwijsprofessionals hiervoor nodig hebben is een basisvoorwaarde, maar op zichzelf niet voldoende.Het onderwijs is in staat om zelf de oplossingen en ontwikkelingen aan te dragen voor vraagstukken die voor hen belangrijk zijn. De ruimte en tijd die onderwijsprofessionals hiervoor nodig hebben is een basisvoorwaarde, maar op zichzelf niet voldoende. Deze experimenteerruimtes moeten worden gefaciliteerd en begeleid. Door de opgedane kennis vervolgens over te dragen, kunnen scholen zich optimaal ontwikkelen tot lerende organisaties. Onderwijsvernieuwing is wat ons betreft daarom geen losstaand project, maar een houding in mensen en in scholen die alleen waardevol is als zij wordt geïntegreerd in de visie van een school en daarmee een plek krijgt in de dagelijkse werkzaamheden van docenten en schoolleiders. Vernieuwing is een continu proces en geen verzameling losstaande projectjes.

“Soms wisten we het echt niet en zijn we gewoon een weg ingeslagen om te zien hoe ver we kwamen.”

– Safarideelnemer 2015

Dit betekent niet dat onderwijsvernieuwing per se iets groots en allesomvattends hoeft te zijn. Het vindt juist ook plaats in het allerkleinste en de dagelijkse interacties tussen alle betrokkenen. Van de Safari leren we keer op keer dat juist de kleinste veranderingen en de prilste beginnetjes het verschil kunnen maken. Dit gezegd hebbende, de praktijk blijft weerbarstig. Verandering is per definitie ingewikkeld en begint altijd met de erkenning van de subjectieve realiteit van betrokkenenDe praktijk blijft weerbarstig. Verandering is per definitie ingewikkeld en begint altijd met de erkenning van de subjectieve realiteit van betrokkenen.; de lokale omstandigheden, belangen, patronen en rollen. Door hier niet zomaar over heen te stappen en deze te erkennen ontstaat een basis en gemeenschappelijke bereidwilligheid om vooruit te kijken.

Wat zijn onze ambities?

Het organiseren van een Safari in het onderwijs laat zien hoeveel innovatiekracht er aanwezig is binnen en tussen scholen. Terwijl scholen continu voor nieuwe uitdagingen komen te staan, wordt deze potentiële innovatiekracht nog niet altijd ingezet als motor om de uitdagingen aan te gaan. Wanneer je dit sociaal kapitaal inzet als innovatief vermogen, ontstaat een context waarmee ook toekomstige uitdagingen door het onderwijs zelf kunnen worden aangepakt. We hopen dat door het organiseren van meer Safari’s dit besef steeds verder doordringt bij scholen, zodat scholen veel meer gebruik kunnen maken van het sociaal kapitaal dat reeds aanwezig is in het onderwijs.

Dit zal niet altijd makkelijk zijn. Toch hebben we meer dan voldoende reden om optimistisch te zijn. Het onderwijs is een complexe omgeving om in te werken, maar vormt ook een kweekvijver van kansrijke ideeën en ontwikkelingen. Die moeten we benutten.

Meer weten over de inhoud van de Innovatiesafari? Bekijk de projectpagina en de blog met ervaringen van deelnemers van het afgelopen jaar.