Het nieuwe bestuurlijk stelsel van Amsterdam is een kat in de zak

21 maart 2018

Misschien werd je er door verrast: naast een stempas voor de gemeenteraad en het referendum kreeg je als Amsterdammer nog een derde stempas in je brievenbus, voor de stadsdeelcommissies. Door gekozen stadsdeelcommissies in te voeren, moet er een nauwer contact ontstaan tussen de gemeente en haar inwoners.++Nieuw bestuurlijk stelselLees hier de uitleg van de gemeente Amsterdam over het nieuwe bestuurlijke stelsel.
Goed voor de democratie, zou je zeggen. Achter de schermen blijkt echter dat deze hervorming slechts een handvol voorstanders heeft in de Stopera en dat er veel haken en ogen aan de uitvoering zitten. Zodanig zelfs, dat Amsterdam een stuk minder democratisch kan worden en we over vier jaar misschien wéér een hervorming voorgeschoteld krijgen. Hoe zit dat? We vroegen experts uit verschillende domeinen om hun mening en kwamen tot de conclusie dat nu de tijd is om te beginnen met het ontwikkelen van een visie op en nieuwe praktijk van democratie in onze stad.

De (gemeenteraads)verkiezingen lijken het hoogtepunt van ons democratisch burgerschap: je stapt om de vier jaar het stemhokje in om aan te geven wie jouw stem mag vertegenwoordigen in de politieke arena: onze representatie. Maar verkiezingen zijn slechts het topje van de ijsberg++Ontwikkeling van gemeentebeleidEerder publiceerde Kennisland deze infographic over hoe gemeentebeleid wordt ontwikkeld, uitgevoerde en geëvalueerd. : naast representatie zijn de elementen transparantie, gelijkheid, participatie en deliberatie essentieel om democratie te waarborgen++Vijf elementenPoliticoloog Marlies Glasius definieerde deze vijf elementen eerder in haar werk over de democratische totstandkoming van het Internationale Gerechtshof. Lees het artikel hier. . De focus op verkiezingen als hét moment van inspraak is onterecht en achterhaaldDe focus op verkiezingen als hét moment van inspraak is onterecht en achterhaald.

 

Op 21 maart 2018 stemmen Amsterdammers niet alleen voor de gemeenteraadsverkiezingen en
Gemeenteraadsverkiezingen maart 2018

Op 21 maart 2018 stemmen Amsterdammers niet alleen voor de gemeenteraadsverkiezingen en 'sleepwet', maar ook voor de stadsdeelscommissies.

Maker: Kennisland

Rechten:

Download

 

In dit stuk stellen we dat een structurele dialoog tussen kiezers en officiële vertegenwoordiging cruciaal is voor het samenleven en adresseren van spanningen in de stad. De kwaliteit van het lokale democratische stelsel moet daarom hoog op de agenda staan. Dat stelsel moet het fundament zijn voor transparantie, gelijkheid, participatie en deliberatie++DeliberatieHet idee van een deliberatieve democratie is dat voorstellen bediscussieerd kunnen worden door rationele argumenten te gebruiken, in plaats van de voorstellen enkel te beschouwen en beoordelen op basis van belangenbehartiging. in onze democratie. Zeker gezien het feit dat verschillende groepen in de samenleving zich te weinig gehoord voelen, er toenemende polarisatie ontstaat, en de interesse voor de huidige lokale politiek laag is, is het verwonderlijk dat het dossier over de hervorming van het bestuurlijk stelsel in Amsterdam als een hete aardappel is doorgespeeld. Hieronder leggen we uit wat er gaat veranderen, waarom we ons zorgen moeten maken, en hoe het beter kan.

Wat verandert er in het bestuurlijk stelsel?

Amsterdam brengt, net als vier jaar geleden, veranderingen aan in het bestuurlijk stelsel van de stad. Waar we voor 2014 nog stadsdeelraden met wethouders en stadsdeelvoorzitters hadden, kregen we de afgelopen vier jaar bestuurscommissies die onder meer de taak kregen de ogen en oren van de buurt te zijnEen structurele dialoog tussen kiezers en officiële vertegenwoordiging cruciaal is voor het samenleven en adresseren van spanningen in de stad..

Na de verkiezingen van 2018 ziet het bestuurlijk stelsel er als volgt uit++Filmpje De gemeente Amsterdam maakte een filmpje over de vorm van het nieuw bestuurlijk stelsel. :

  1. De gemeenteraad en het college van burgemeester en wethouders blijven samen het centrale bestuur van de stad vormen. Net als eerder worden de wethouders gekozen door de coalitie uit de gemeenteraad en wordt de burgemeester benoemd door de Koning (vaak op voordracht van de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties);
  2. De zeven stadsdelen hebben een driekoppig dagelijks bestuur dat vanaf 2018 eveneens door de coalitie uit de gemeenteraad wordt benoemd (en niet meer direct gekozen wordt);
  3. Vanaf 2018 krijgt elk stadsdeel ook een stadsdeelcommissie. De commissieleden worden per gebied++Gebieden per stadsdeelKijk hier voor een overzicht van de verschillende gebieden per stadsdeel. (onderdeel van stadsdeel) gekozen. Deze stadsdeelcommissie adviseert gevraagd of ongevraagd het dagelijks bestuur van het stadsdeel, de gemeenteraad, en het college over de toekomst en inrichting van het stadsdeel en de uitvoering van werkzaamheden. Je kunt je verkiesbaar stellen voor een stadsdeelcommissie als je woonachtig bent in één van de gebieden. Zowel leden van politieke partijen als bewoners zonder partij achter zich kunnen deelnemen.

Het nieuwe stelsel is onbemind

In onze rondvraag langs verschillende experts blijkt de hervorming veelal onbemind vanwege drie redenen: het nieuwe stelsel biedt geen oplossing voor de door en door gepolitiseerde bestuurscultuur in Amsterdam (zoals vastgesteld door de commissie Brenninkmeijer); het nieuwe stelsel heeft geen (politiek) draagvlak; en er wordt getwijfeld aan het democratisch gehalte van het nieuwe stelsel.

1. Een oplossing voor het verkeerde probleem

Het eerste kritiekpunt is dat de hervorming geen oplossing biedt voor het probleem dat het evaluatierapport van het bestuurlijk stelsel door de commissie Brenninkmeijer in 2016 aankaart. Dat rapport toont hoofdzakelijk aan dat de bestuurscultuur in Amsterdam niet de Amsterdammer centraal zet, maar gericht is op persoonlijke politieke belangen.De commissie hekelde daarnaast het ‘dubbelmandaat’ van de bestuurscommissies in de periode tussen 2014 en 2018. Deze bestuurscommissies zijn, gezien het credo ‘ogen en oren van de buurt’, gekozen door bewoners en daarom moeten ze verantwoording aan hen afleggen. In de praktijk voeren ze echter vooral het beleid van het college van burgemeester en wethouders uit, en komen de wensen van bewoners uit respectievelijke stadsdelen veelal op de tweede plaats.Bestuurscommissies voeren vooral het beleid van het college van burgemeester en wethouders uit, zo komen de wensen van bewoners uit de respectievelijke stadsdelen veelal op de tweede plaats. Daarnaast was de commissie buitengewoon kritisch op het “tot in de haarvaten gepolitiseerde bestuur”. Sommige voorzitters van de bestuurscommissies gaven zelfs aan dat het “beslist onhaalbaar is te streven naar een gezamenlijk beeld van de toekomst” omdat ‘de toekomst’ te politiek beladen zou zijn. Dat partijpolitiek boven het belang van het bestuurlijk stelsel++Partijpolitieke profilering versus functioneren van het bestuurlijk stelsel“De evaluatiecommissie is bezorgd over de mate waarin de partijpolitieke profilering de boventoon blijft voeren in het huidige functioneren van het bestuurlijk stelsel, in plaats van effectief vorm te geven aan democratie – in verbinding met burgers.” aldus de commissie. wordt geplaatst keurde de commissie Brenninkmeijer dan ook hard af.

Het nieuwe stelsel richt zich nu slechts op het aanpakken van het dubbelmandaat van de stadsdeelcommissies, maar niet op de onderliggende politieke strijd die ervoor zorgt dat het bestuurlijk stelsel nauwelijks gedragen wordt en het functioneren van het stelsel daaronder lijdt. Volgens sommigen is Brenninkmeijers kritiek op het dubbelmandaat door politici gebruikt om slechts een gedeeltelijke hervorming door te voeren. Politicoloog en bestuurskundige Jan Schrijver: Politici hebben uit het rapport alleen de delen gekozen die hen welgevallen, zoals het stuk over de dubbelmandaten, en gebruiken het rapport om slechts de aanpassingen aan het stelsel die in het belang zijn van hun partij te legitimeren.

Brenninkmeijer waarschuwde zelf het rapport al voor het selectief kiezen van de vaststellingen uit het rapport. Om daaraan voorbij te gaan stelde hij de interventie van een open groepsgesprek tussen de partijen voor. Daar stonden stonden zij echter niet voor open. Het nieuwe bestuurlijk stelsel biedt geenszins een (dekkende) oplossing. Niet voor de gepolitiseerde bestuurscultuur, niet voor de weinige democratische kansen die de Amsterdammer krijgt, en zelfs niet voor het zonder opgaaf van redenen stranden van door de bestuurscommissies ingebrachte plannen.

Bovendien doet de snelheid waarmee het hervormingsplan is ontwikkeld een democratische paradox++Democratische paradoxOver deze tegenstelling schreven we eerder al in de stukken ‘Lost in Transition‘  en ‘Beste politici, falen is niet het einde‘.  vermoeden: het van achter een bureau vormgeven van een ‘bottom up’-democratie is in strijd met het ontwerpen van een democratisch proces om tot een nieuw democratisch stelsel te komen.Het van achter een bureau vormgeven van een ‘bottom up’-democratie is in strijd met het ontwerpen van een democratisch proces om tot een nieuw democratisch stelsel te komen.

2. Geen (politiek) draagvlak voor het stelsel

In november 2017 (ruim een jaar na het uitkomen van het rapport) wordt het nieuwe bestuurlijk stelsel met hoge snelheid en een nipte meerderheid door de gemeenteraad geloodst. De coalitie van D66, VVD en SP stemmen voor het stelsel, ondanks de wederom felle kritiek van onder andere voormalig-ombudsman Brenninkmeijer++Felle kritiekBrenninkmeijer’s commentaar: “Doe het niet! Maatschappelijke problemen worden in de Stopera vooral gezien als grondstof voor een politiek spel. Geen inhoudelijk debat over relevante thema’s voor de Amsterdammer, maar partijpolitiek en persoonlijke belangen.” Bron: AT5. en GroenLinks-raadslid Rutger Wassink – “Dit voorstel sleept zich voort als een aangeschoten dier op weg naar niks, terwijl we hem eigenlijk uit zijn lijden zouden moeten verlossen.” – die ook nog een motie van afkeuring indiende.

Het nieuwe stelsel lijkt volgens de experts die wij spraken geen draagvlak++Geen draagvlakOok buiten de politiek kent het stelsel voornamelijk tegenstanders, zoals je in dit opiniestuk ‘Tandeloze adviescommissies catastrofaal voor de stad‘ uit het Parool kunt lezen.  te hebben, behalve onder een handvol D66’ers. Dat zowel VVD als SP zelf weinig interesse hadden in de hervormingen, maar toch voor stemden, is volgens zowel Jan Schrijver als Maarten Poorter, Amsterdams gemeenteraadslid voor de PvdA, debet aan de huidige bestuurscultuur. Plannen komen ook ‘door de raad’ als er nauwelijks steun voor is, doordat er sprake is van constant onderhandelen, stemmen uitwisselen (ook wel ‘handjeklap’ genoemd), en compromissen sluiten.

Poorter stelt voor dat een vergaande hervorming als het invoeren van een nieuw bestuurlijk stelsel als een grondwetswijziging++GrondwetswijzigingDat zou betekenen dat er een extra zware procedure moet worden doorlopen door twee keer (voor en na verkiezingen) een stemming te organiseren. Meer weten over deze procedure? Lees hier verder. behandeld moet worden. Dit om te garanderen dat het bestuur voorzichtig omgaat met de democratie en er bij invoering voldoende politiek draagvlak is. Toch lijkt volgens ons dit voorstel tot verzwaring van de procedure ook symptoombestrijding van de onwil van politici om te reflecteren op de eigen houding, de rol van partijpolitiek in Amsterdam
Verzwaring van de procedure rondom een een nieuw bestuurlijk stelsel lijkt slechts symptoombestrijding van de onwil van politici.en de verbinding tussen de representatieve democratie (raad en college) en de participatiedemocratie (verbinding met bewoners).

3. Twijfel aan democratisch gehalte

De nevelen waarin de hervorming nog gehuld is, geeft de nieuwe coalitie straks grote invloed op de invulling van het stelsel. De coalitiepartijen hebben de onbeperkte mogelijkheid om het advies van stadsdeelcommissies naast zich neer te leggen. Het advies is wel zwaarwegend, wat volgens de gemeente inhoudt dat: ‘als het advies niet wordt opgevolgd, het goed moet worden uitgelegd’. Met een vage term++‘Goed uitleggen’Ook de huidige leden van de bestuurscommissies uitten hun zorgen over het plan en riepen op de komende jaren samen met bewoners te werken aan een beter alternatief. Lees meer. als ‘goed uitleggen’ wordt het voor partijen die geen voorstander zijn van gedecentraliseerde macht, gemakkelijk om de agenda voor zowel de centrale stad als de stadsdelen zelf te blijven bepalen. De invulling van het nieuwe stelsel is daarmee volledig afhankelijk van de aandacht aan en ideeën over democratie van de nieuwe coalitie. Poorter: “Er zijn geen garanties dat de stadsdeelcommissies kunnen afdwingen dat er naar hen geluisterd wordt. Ze kunnen in feite hoog en laag springen – het centraal bestuur beslist.”

Of de adviescommissies ook echt de rol van ‘ogen en oren’ van de gebieden kunnen vertegenwoordigen valt nog te bezien. Volgens Poorter wordt in het originele plan beoogd om alleen individuen zich verkiesbaar te laten stellen. Door een last-minute motie van D66 is het voor vertegenwoordigers van politieke partijen inmiddels echter ook toegestaan om mee te doen. Het wordt spannend, vertelt ook een bestuursadviseur van de gemeente, of het de individuele inwoners die zich verkiesbaar stellen (bijvoorbeeld ‘Lijst Buurman Joris’ in de Baarsjes of ‘Partij komt voor de Bakker’ in Sloten) überhaupt lukt om verkozen te worden. Zonder partijmachinerie achter zich die hen voorziet van strategische en praktische backing, zijn ze duidelijk benadeeld ten opzichte van de vertegenwoordigers van politieke partijen.Zonder partijmachinerie achter je die je voorziet van strategische en praktische backing, ben je duidelijk benadeeld ten opzichte van de vertegenwoordigers van politieke partijen.

Nog een mogelijk risico dat gepaard gaat met de aanstelling van politieke partijen in de adviescommissies zijn mogelijke mini-coalities langs partijlijnen. In plaats van buurtvertegenwoordigers die zich actief inzetten voor zaken die acuut aandacht nodig hebben in hun gebied, zoals veiligheid of eenzaamheid, krijgt het handjeklap waar Brenninkmeijer zich tegen verzette met deze aanpassing wederom de kans om op stadsdeelniveau welig te tieren.

Vlees noch vis

De overweldigende kritiek op de aanpassingen aan het bestuurlijk stelsel kan niet gebagatelliseerd worden. Het waterige compromis dat doorgevoerd maakt niemand tevreden: het is vlees noch vis. Zowel aan de kant van de burger als aan de kant van de politiek bestaat de kans op groeiend cynisme over het functioneren (en nut) van gedecentraliseerde macht. Hierdoor kan de lokale democratie nog meer van haar slagkracht verliezen, waardoor inwoners verder af komen te staan van inspraak, ondanks de steeds groter wordende roep om meer democratie. Met de invoering van dit nieuwe stelsel lopen we het risico de macht van het centraal bestuur in de toekomst nog verder te vergroten in plaats van lokale democratie te versterken++Zorgen over de lokale democratieVorig jaar uitten Derk Loorbach, Jan Schrijver en Sol Munneke hun zorgen hier over al tijdens een expertmeeting bij de gemeente. ; de hervormingen van 2022 doemen al op aan de horizon.

Meer democratie in Amsterdam begint nú

Voor een florerende lokale democratie, een stad met internationale allure én een tevreden Amsterdammer, moeten we de komende vier jaar experimenten met nieuwe vormen van democratie effectief coördineren.

Initiatieven als Het Nieuwe Kiezen en Stem op je Verjaardag illustreren de opkomst van creatieve projecten die de huidige vorm van de representatieve democratie ter discussie stellen. Maar zoals we in dit stuk beargumenteren, gaat democratische inspraak over meer
dan het moment en de manier waarop je kunt stemmen. We hebben lokale experimenten nodig die de beleving van de Amsterdammer centraal stellen. Experimenten met nieuwe vormen van zelforganisatie, voorbij het stelsel van politieke partijen, waardoor inwoners die zich verantwoordelijk voelen voor hun straat, stadsdeel of stad ook de mogelijkheid krijgen om daar op hun eigen manier iets voor te kunnen doen. En experimenten die uitgaan van het belang van diversiteit aan perspectieven, die mensen uit alle hoeken van de stad betrekken voor een gesprek over de toekomst van Amsterdam++Scala aan methodenEr is een scala aan methoden om mee te experimenteren. Denk bijvoorbeeld aan the Right to Challengestadslaboratoriachallenges of financiële structuren als maatschappelijk aanbesteden, en buurtbudgetten..

BOefenen met een nieuw bestuurlijk stelsel begint met het stellen van de juiste vragen.ovendien is het niet alleen de taak van de stadsdeelcommissies om de lokale opvattingen te registreren en daar iets mee te doen. Het denken in kant-en-klare oplossingen in de Stopera moet veranderen, vindt ook bestuurskundige Jan Schrijver++SamenlevingsbeleidJan haalt specifiek het Samenlevingsbeleid van Leo Klinkers aan, waarover hier meer te lezen valt.. Het is zaak dat niet alleen per stadsdeel, maar vanuit de hele stad, en met name vanuit het stadhuis, wordt geoefend met nieuwe manieren van beleidsvorming. In plaats van te beginnen met een dichtgetimmerd coalitieakkoord kan de nieuwe raad beginnen met het direct betrekken van uitvoerders en bewoners bij het vormgeven van nieuwe beleidsvoering. Door de agenda van de raad niet slechts te voeden met beschikbare cijfers, maar ook rechtstreeks met de ervaringen, wensen en mogelijkheden van bewoners, komen we tot gemeentelijke beleidsprogramma’s die vanuit brede consensus ontstaan zijn++Betrek mensen bij het beleid makenOok de Raad voor het Openbaar Bestuur pleit ervoor zoveel mogelijk mensen te betrekken bij het proces van beleid maken en vooral te zoeken naar overeenkomsten, in plaats van naar (politieke) verschillen. De Raad voor het Openbaar Bestuur bracht onlangs de bundel ‘Nieuwe politiek, nieuwe akkoorden‘ uit met daarin 10 voorbeelden van gemeenten die op alternatieve manieren akkoorden sluiten .

Oefenen met een nieuw bestuurlijk stelsel begint met het stellen van de juiste vragen++Luisteren en vertalenVoorkom overmatige politisering, zorg voor de democratische kwaliteit van de besluitvorming. Het komt allemaal neer op luisteren en vertalen. Het raadslid als gemeentelijk gespreksleider.” schreef Marc Chavannes daarover in dit artikel. Op welke manieren willen Amsterdammers meedoen aan de democratie? En welke bestuurscultuur en -vorm past daarbij? Door deze vragen te stellen kan zich een algemeen gedragen visie vormen die ten grondslag ligt aan de experimenten, waardoor de uitkomsten en lessen verdampen of slechts op lokaal niveau blijven hangen. Juist de lessen uit (lokaal) oefenen met nieuwe vormen van democratie moeten een structurele voedingsbodem zijn om tot stadsbrede hervormingen te komen die wél hout snijden. Het is essentieel een visie te hebben die lokale democratie prioriteit geeft. Daarmee raak je niet alleen aan de waarde van representatie, maar ook aan de fundamentele en onmisbare waarden van transparantie, gelijkheid, participatie en deliberatie. Een mooie opgave waar de nieuwe coalitie de komende vier jaar met alle Amsterdammers aan kan werken.

Deze tekst heeft een Creative Commons Naamsvermelding-licentie (CC BY) en is gekopieerd van de Kennisland-website. Ga voor de volledige versie met afbeeldingen, streamers en noten naar https://www.kl.nl/opinie/het-nieuwe-bestuurlijk-stelsel-van-amsterdam-is-een-kat-in-de-zak/

This text has a Creative Commons Attribution License (CC BY) and has been copied from the Kennisland website. For a full version with images, streamers and notes go to https://www.kl.nl/opinie/het-nieuwe-bestuurlijk-stelsel-van-amsterdam-is-een-kat-in-de-zak/