Terugblik Out of Office #26: ‘Van nationale staking naar radicale verandering in het onderwijs’

Tijdens de 26ste editie van de Out of Office in Spring House bespraken we de eerste Nationale Onderwijsstaking die gepland staat op vrijdag 15 maart. Samen met een initiatiefnemer van de staking, een schooldirecteur en een leraar gingen in op de eisen van het onderwijs, meer geld en minder werkdruk, maar ook op de onderliggende oorzaken van de huidige problematiek.

11 maart 2019

Op de vraag wie er allemaal gaan staken 15 maart of het tenminste eens is met de stakers, gaan de meeste handen omhoog. Twee aanwezigen gaan niet staken, omdat zij tevreden zijn over hun onderwijs. De meerderheid in de zaal blijkt niet tevreden: er is een prangend lerarentekort, een te laag salaris in combinatie met te hoge werkdruk en een ondermaats imago van het beroep++Slechte imago van het beroep van de leraarHet lerarentekort en het slechte imago van het beroep van de leraar wordt onderstreept door de hoge uitval van beginnende leraren: maar liefst 15 tot 26% stopt er na het eerste jaar mee. Lees hier meer over de mogelijke oorzaken. van de leraar. Er is een opwaartse spiraal nodig waardoor onderwijs weer iets wordt waar mensen bij willen horen. Reden genoeg om te verkennen wat er dan nodig is om het onderwijs weer te laten opbloeien.

Leren van waar het goed gaat

Het leraarschap van nu heeft lef, initiatief en bottom-up vernieuwing nodig. Dat blijkt uit het verhaal van Eva Vesseur, oprichter en directeur van basisschool Klein Amsterdam++Klein AmsterdamKlein Amsterdam was één van de winnende schoolconcepten uit Onze Nieuwe School, de crowdsourcingwedstrijd voor scholen in Amsterdam. Lees meer in Amsterdam-Noord. “De school is een ‘weerbarstige mini-maatschappij’ waar de leeromgeving voor leerlingen het echte leven weerspiegeld. Voor de docenten betekent dit een creatieve cultuur waar je werkt vanuit eigenaarschap”, vertelt Eva. Een team van tien docenten, waaronder veel herintreders die geïnspireerd waren door het schoolconcept, ging aan de slag:

“We hebben de zin ‘zo werkt het nou eenmaal’ ritueel begraven en gekeken hoe we als professionals een school konden opzetten.”

Deze visie heeft Klein Amsterdam geholpen. De basisschool heeft geen last van het lerarentekort en heeft zelfs oud-docenten doen herintreden. Het was een loodzwaar proces om een nieuwe school op te zetten, maar met succes. Eva geeft aan dat de basis van het succes professionaliteit is, en dat er onder leraren best meer zelfvertrouwen mag zijn. Zelfvertrouwen over dat zij de expert zijn in de ontwikkeling van het kind en dus de aangewezen professional om hieromheen onderwijs te maken.Onder leraren mag best meer zelfvertrouwen zijn. Zelfvertrouwen over dat zij de expert zijn in de ontwikkeling van het kind en dus de aangewezen professional om hieromheen onderwijs te maken.

De leraar als professional zou een hybride functie kunnen vervullen, namelijk door meer te doen dan alleen lesgeven. Dit biedt kansen om een baan in het onderwijs aantrekkelijker te maken voor mensen van buiten het onderwijs. Voor leraren biedt het daarnaast de mogelijkheid om hun beroep afwisselender en uitdagender te maken. Een voorbeeld van deze duizendpootmentaliteit is Michèl de Vries. Hij is leraar in het basisonderwijs, coach vanuit het LerarenOntwikkelFonds, coach en trainer vanuit LifeCompany, en nog veel meer. Michèl is wellicht een uitzondering, maar bewijst in zijn veelzijdigheid dat je als leraar niet alleen leraar hoeft te zijn. Je bent ook ontwikkelaar, ontwerper en aanstichter van vernieuwing. Blijven leren en ontwikkelen is de sleutel. Leraren moeten op de stip durven te gaan staan. Oftewel, leraren moeten durven om zelf hun onderwijs te maken. Michèl:

“Op mijn scheurkalender stond ‘Onderwijs is alleen passend als het de kansen van kinderen als uitgangspunt neemt.’ Ik voelde me daardoor buitengesloten als leraar, want ik zit zelf ook in een proces van nieuwe dingen proberen in het onderwijs.”

Michel op de stip tijdens de Out of Office — Michèl op de stip tijdens de Out of Office

Vanuit het publiek klinkt het geluid dat het leraarschap vaak een intellectueel dood spoor is. Er zijn wel mensen die willen lesgeven, maar zij missen vaak de opklimmogelijkheden. Michèl stelde dat uitdaging voor docenten nu nog wordt gezien als een radicale sprong, maar het zou juist aan de orde van de dag moeten zijn. Bovendien worden leraren daarin structureel onderschat. Onderwijs op maat leveren aan leerlingen en de uitdaging aangaan om dat onderwijs voor hen te ontwerpen, dat is allesbehalve intellectueel onderpresteren.Onderwijs op maat leveren aan leerlingen en de uitdaging aangaan om dat onderwijs voor hen te ontwerpen, dat is allesbehalve intellectueel onderpresteren. Volgens Eva was dit alleen te tackelen door zichtbaar te maken wat er in de klas gebeurt, en dus door verhalen te delen.

Een faalcultuur moet worden aangemoedigd

Om tot succesverhalen als Klein Amsterdam of het hybride leraarschap te komen, is een pad van vallen en opstaan onontkoombaar. Sterker nog, dit zou juist moeten worden aangemoedigd. Falen en het niet weten moet mogen, om te kunnen leren.++Falen en het niet weten moet mogenEva haalde hier een uitspraak van Jeroen Lutters, professor kunsteducatie bij ArtEZ, aan: “Er moet plek zijn voor non-conformisme in de schoolcultuur. Die ene gekke leraar die het net anders doet dan anderen, moet dit vooral ook mogen doen.“ En leraren moeten professionele ontwikkelruimte krijgen om te leren. Volgens Eva kan dit getypeerd worden als een ‘tussenruimte’: ruimte voor experiment en voor dingen die nog niet lukken. Niet alles hoeft altijd meteen vastgezet of gedefinieerd te zijn. Eva:

“Je blijft continu leren, net als de kinderen! Het profiel van een goede leerkracht is niet iemand die jarenlange ervaring heeft en heel veel papiertjes, maar juist het vermogen heel veel te kunnen reflecteren en iets te durven niet te kunnen, te durven leren en te durven zeggen wanneer je iets niet weet of niet kan.”

“Wat doen we na 15 maart?”

Dorien König, hoofdbestuurder van de Algemene Onderwijsbond en leerkracht op de Montessorischool in Rhenen, zet alle feiten en cijfers over de onderwijsstaking voor ons op een rij. Het bedrag dat steeds genoemd wordt is vier miljard euro++Vier miljard euroAl bleef onduidelijk hoeveel geld er precies per jaar en waarvoor geëist wordt door de stakers.: voor een hoger salaris, voor tussenruimtes, voor verlaging van de werkdruk, enzovoort. Dorien wijst ons op het beeld van het onderwijs als Rupsje Nooitgenoeg. Er gaat al zo veel geld naartoe, waarom nu nóg meer? Maar het onderwijs blijft fors achter in de economische groei++Forse achterstand Het Nederlandse onderwijs loopt economisch gezien achter op andere landen: Nederland kent het grootste verschil in salaris tussen banen in andere sectoren en banen in het onderwijs. Lees meer, met ook nog eens de hoogste werkdruk van alle sectoren. Het lerarentekort wordt steeds zichtbaarder en voelbaarder. Dorien:Hoe voorkomen we dat na de staking, na wellicht meer geld voor onderwijs, alles niet weer als een kaartenhuis in elkaar stort?

“Op dit moment is er een achterstand in financiering in het onderwijs. Er is structureel te weinig in geïnvesteerd. Meer geld naar onderwijs zal zorgen voor betere omstandigheden voor leraren en ondersteunend personeel, zoals conciërges en onderwijsassistenten, en voor een beter imago van de sector om in te werken. We horen te vaak van leraren dat ze te weinig collega-leraren hebben of van ouders dat hun kinderen naar huis worden gestuurd.”

Vanuit het publiek wordt de duurzaamheid van de investering in twijfel getrokken. Wat gebeurt er nadat het geld is geïnvesteerd? Hoe voorkomen we dat na de staking, na wellicht meer geld voor onderwijs, alles niet weer als een kaartenhuis in elkaar stort?
Met meer geld is het mogelijk om meer personeel aan te nemen en de taken beter te verdelen waardoor er meer tijd overblijft om te ontwikkelen. Michèl geeft aan:

“Financiële gelijkheid met andere beroepen is een mooi begin. Maar ook geld went en is als prikkel na een tijdje niet meer voelbaar. Met tweehonderd euro extra verandert er niet per se iets aan je onderwijs, maar aan je uitgavenpatroon.”

Bovendien kan geld op de verkeerde plek terechtkomen++Meer onderwijs, minder overheadKL’er Dennis van den Berg schreef eerder een opiniestuk over hoe er te veel geld gaat naar overhead, oftewel alles om het onderwijs heen, en te weinig naar het onderwijs zelf. Lees hier zijn stuk ‘Meer onderwijs, minder overhead’. door bestuurlijke besluiten, waardoor het niet gaat naar kwaliteit, maar bijvoorbeeld naar overhead. Dat is de paradox waar – volgens mensen in het publiek – het onderwijs in vastzit en die wordt veroorzaakt door de lumpsumbekostiging++LumpsumDe lumpsum is een bedrag aan geld dat schoolbesturen krijgen, dat zij weer verdelen onder scholen. Deze bedragen zijn niet geoormerkt en scholen besluiten zelf waar ze het geld aan uitgeven. Vaak leidt dit tot onduidelijkheden waar het geld naartoe gaat en waar het blijft, ook omdat dit niet hoeft te worden verantwoord. Een mogelijke oplossing werd aangedragen tijdens de OoO om het geld deels te oormerken: een deel voor personeel en een deel voor andere kosten. Zo kan er toch iets meer gestuurd worden op waar het geld echt nodig is.. Dus alleen geld gaat de problemen niet oplossen. Wat dan wel? Lost het inwilligen van de eisen ‘meer geld, minder werkdruk’ de problemen wel op? Lost het inwilligen van de eisen ‘meer geld, minder werkdruk’ de problemen wel op? Vanuit het publiek wordt gereageerd:

“Onderwijs is niet gebaat bij een kapitalistische mindset, want onderwijs is helemaal niet gebaat bij groei.”

Staken is een middel om de aandacht te trekken van beleidsmakers en de maatschappij, om de boodschap over te dragen dat het problematisch gesteld is met het onderwijs. Maar alleen staken en meer geld is niet genoeg. Er moeten ook stappen worden gezet binnen het onderwijs zelf, en dus binnen de school. Het onderwijs moet niet afhankelijk worden van de overheid. Binnen scholen moet deze kwestie in leven worden gehouden door leraren die zelf verantwoordelijk krijgen en hun eigenaarschap pakken.

De volgende Out of Office is op vrijdag 24 mei. Wil je een seintje als er weer een Out of Office aankomt? Meld je dan aan via de onderstaande knop.

HOUD ME OP DE HOOGTE

Bekijk hier alle foto’s van Out of Office #26: